خاتوزین زنی‌ست که لقب مادر اسطوره‌های کردستان را به او داده‌اند. این زن هنرمند در دوران جوانی به ساخت تنور برای اهالی اشتغال داشت اما در کنار آن ظرف‌هایی مانند کاسه، کوزه و... را نیز می‌ساخت. به مرور او به عنوان زنی چیره‌دست و هنرمند در میان اهالی صاحب آوازه شد.
مادر اسطوره‌های کردستان در مرداد سال 1300 در روستایی به نام "بو گه به سی" که از توابع شهر سقز به شمار می‌آید، چشم به جهان گشود. گفته میشود که او از کودکی به خاک و آب و ترکیب آنها با یکدیگر علاقه‌مند بود.
خاتوزین در میانسالی شروع به ساخت مجسمه‌هایی کرد که پیکر و چهره‌های عجیبی داشتند و البته از نظر خود او عجیب نبودند. پیکره‌های او از نظر محتوا و شکل پر از فکر و معنا هستند و تماشایشان تاثیرگذار و جالب است. بد نیست بدانید که خاتوزین هیچ‌گونه سوادی نداشت و خواندن و نوشتن را نمی‌دانست.
آثار این شیرزن ایرانی مخاطبان را با این سوال‌ها روبه‌رو می‌کند که آیا او با آثار تاریخی گذشتگان آشنایی داشته؟ این طرح‌ها به او الهام می‌شده یا او دارای نبوغ خاصی بود ؟ پاسخ هیچ یک از این سوالات مشخص نیست.
ناگفته نماند که در سال 1372 برخی از آثار خاتوزین در مرحله‌ی پایانی مسابقات مجسمه‌سازی تهران به نمایش در آمد و موفق به کسب رتبه‌ی برتر شد. حالا بعضی از آثار خاتوزین در موزه‌ی مردم‌شناسی خانه‌ی کُرد نگهداری شده و در معرض دید عموم قرار دارد.
خاتوزین در جوانی، به تنهایی خاک را از دامن کوه به خانه می‌آورد و با آن مجسمه می‌ساخت، اما بعدها پسر و عروسش به او کمک کردند. او برای هر مجسمه‌اش قصه‌ها داشت که هر شنونده‌ای را به دنیای دیگری می‌برد. خاتوزین پس از مرگش شهرت بیشتری پیدا کرد اما متاسفانه تا زمان مرگ در فقر به سر می‌برد.
آثار این مادر مهربان به دو بخش حیوانات واقعی و گریوفن تقسیم می‌شوند. گریوفن در علم باستان‌شناسی به حیواناتی گفته میشود که ترکیبی از چند حیوان دارند.
مادر اسطوره‌های کردستان در سال ۱۳۷۴ در سن ۷۴ سالگی در همان روستای محل زندگیش جان به جان‌آفرین تسلیم کرد و ما را با سوال‌های متعددی تنها گذاشت.
منبع: ایسنا
