در میان جاذبه‌های گردشگری تهران، بازار تهران، یکی از بزرگترین و شلوغ ترین بازارهای کشور محسوب میشود و می‌توان از آن به عنوان قلب اقتصاد ایران نام برد. بازاری که همراه خود بناهایی از دوارن مختلف تاریخی را نیز برای عرضه به گردشگران در دل خود دارد.
در میان مقاصد گردشگری، از تهران در اکثر اوقات چشم‌پوشی شده است. شاید به دلیل اینکه تهران به عنوان پایتخت بیش از اندازه مورد توجه عموم واقع شده و نیازی به معرفی آن به عنوان یک مقصد گردشگری دیده نمی‌شود. اما این تفکر تنها ظلم در حق خودمان است چرا که تهران علاوه بر اینکه مرکز معماری تهرانی (انحطاط) است، دارای جاذبه‌های بی شماری هم هست که روزها می‌تواند شما را در خود گم کند. یکی از جاذبه‌ها که شاید بیش از یک روز می‌تواند شما را به خودش مشغول کند، بازار بزرگ تهران است.
بازار تهران که درست در مرکز پایتخت واقع شده است، بنا بر مدارک مختلف (برای مثال در سفرنامه‌ی سرتوماس هربرت در سال 1108 قمری (یعنی دوره صفویه) از این بازار صحبت شده است.) بنای اولیه‌اش متعلق به دوره‌ی شاه طهماسب صفوی بوده است. ظاهرا شاه طهماسب بعد از اینکه قزوین را پایتخت خود اعلام کرد برای زیارت حضرت عبدالعظیم به شهری ری می‌آید و طی این سفر به این شهر علاقه مند میشود. وی دستور ساخت حصاری می‌دهد که با توجه به اینکه خاک کافی برای ساخت حصار در آن منطقه وجود نداشته مجبور بودند از دو ناحیه دیگر خاک برداری کنند که این نواحی بعدها به چاله میدان و چاله حصار معروف شد. این حصاری که به حصار طهماسبی شهرت یافت همان تهران امروزی بود و دارای 4 محله بود که یکی از آنها محله بازار بوده است.
در دوره‌ی صفویه و زندیه، هر محله بازاری برای خود داشته اما بازار اصلی شهر، بازار شاه عبدالعظیم بوده که از امامزاده شروع و تا محلی که مسجد جامع (که بعدها فتحعلی شاه ساخت شد) امروزی هست، کشیده می‌شده است. هر چند از علاقه ی شاهان صفوی و زند به بازار تهران نمی‌توان چشم پوشی کرد اما باید اذعان داشت که شروع رونق بازار تهران به دوره‌ی آقا محمدخان قاجار برمی‌گردد. حجره‌ها، دالان‌ها و کاروانسراها در این دوران ایجاد و تکمیل شدند. در این میان، دوره‌ی طلایی بازار تهران به دوره‌ی ناصرالدین شاه برمی‌گردد. به طور کلی بازار تهران در زمان قاجار و پهلوی نقش مهمی هم به لحاظ اقتصادی و هم به لحاظ سیاسی و اجتماعی در جامعه داشته است. برای مثال در زمان انقلاب مشروطه، بازار تهران در کنار مردم و علما قرار گرفت و تمام بازاریان کار خود را تعطیل و تحصن کردند.
معماری بازار تهران
بازار تهران دارای معماری بسیار پیچیده ای است. راهروهای پیچ در پیچ، طاق های ضربی و هواکش‌های سنتی که به زیبایی بازار تهران را زینت داده‌اند. معماری بازار، مختص یک دوره خاص نیست و به مرور زمان تکمیل شده است اما بخش عمده‌ای از معماری آن مربوط به سبک معماری تهرانی است که تقریبا مربوط به اواخر سبک اصفهانی است.
بازار تهران به مرور مسقف شده و در ابتدای امر بازاری روباز بوده است. فضاهای خدماتی مثل قهوه خانه‌ها، زورخانه‌ها، حمام‌ها و مساجد نیز به مرور به راسته‌‌های بازار اضافه شده‌اند و هر راسته فضاهای خدماتی مختص به خود را داشته است.
بخش های مختلف بازار
بازار تهران بخش های بسیاری دارد که در یک مقاله امکان معرفی تمامی این بخش‌ها وجود ندارد اما مهم‌ترین بخشهای این بازار عبارت است از:
سبز میدان: قدمت این میدان به دوره‌ی صفویه برمی‌گردد ولی در دوران قاجار به دستور امیرکبیر تغییرات زیادی به خود دید. این میدان، مرکز برگزاری مراسم‌های مذهبی و تجمعات سیاسی و اجتماعی شد. در گذشته ورودی بازار بزرگ تهران در قسمت جنوبی سبزه میدان بوده که امروزه سردر زیبای بازار را می‌توانید در این میدان مشاهده کرد.
طاق ها و گنبدهای آجری بازار: با گشت و گذار در بازار، طاق‌ها و گنبدهای آجری را به وضوح خواهید دید که به شدت آسیب دیده‌اند و بخش‌هایی از آنها نیز در حال مرمت هستند.
چهارسوق بزرگ بازار: چهار سوق در بازارهای ایران در واقع محل تقاطع دو راسته اصلی است. چهار سوق بزرگ بازار تهران در نزدیکی مسجد جامع قرار دارد که گچ‌بری‌های این قسمت نیز بسیار چشم‌نواز است.
سرای امیر: این بخش که توسط اموال شخصی امیرکبیر و به کمک شیخ عبدالحسین یکی از روحانیون مشروطه خواه ساخته شده، یکی از ارکان تاریخی بازار بزرگ تهران است.
تیمچه ی حاجب الدوله: تیمچه‌ی حاجب الدوله یکی زیباترین بخشهای بازار تهران است. این بخش به صورت مجزا به ثبت ملی رسید‌ه است. تیمچه توسط فردی به همین نام یعنی حاجب الدوله در زمان ناصرالدین شاه ساخته شده است.
تیمچه ی مهدیه: یکی دیگر از بخشهای زیبای بازار تهران مربوط به تیمچه‌ی مهدیه است. این تیمچه در نزدیکی سبزه میدان و ابتدای راسته کفاشان قرار دارد. معماری تیمچه مهدیه، معماری گنبدی و دارای یزدی‌بندی‌هایی بی‌نظیر است.
آیا تا به حال به بازار تهران با این دقت نگاه کرده بودید؟ به نظرتان چرا چنین بنای تاریخی و زیبایی، از دید گردشگران پنهان مانده و صرفا جنبه‌ی اقتصادی آن برای دیگران مهم است؟
