به سختی می‌توان باور کرد که افغانستان امروزی، کشوری که به واسطه‌ی جنگ و افراط‌گرایی‌های مذهبی، به سرزمینی چندپاره تبدیل شده است، روزگاری آنچنان در صلح و آرامش به سر می‌برده که حتی مامن بودایی‌ها نیز بوده است. این منطقه‌ی کوهستانی، زائران بی‌شماری را از سراسر آسیای مرکزی و جنوب آسیا به سمت خودش می‌کشاند و در نتیجه، صومعه‌ها، مجسمه‌های عظیم و غارهای زیادی جهت عبادت این گروه و به دست خودشان در این کشور ساخته می‌شد.
مذهب بودیسم در قرن اول میلادی و به دست امپراطور کوشان که فرمانروایی منطقه‌ی تاریخی باقریه در آسیای مرکزی را به عهده داشت، به افغانستان آورده شد. معروف‌ترین امپراطور کوشان‌ها، کانیشکای بزرگ، یکی از حامیان بزرگ این مذهب بود. همین موضوع، نقش مهمی در توسعه‌ی جاده‌ی ابریشم و گسترش بودیسم در سراسر منطقه‌ی کرکورام به هند، چین و سایر کشورهای آسیایی ایفا کرد.
باتوجه به حضور بودایی‌ها در این کشور، مجسمه‌های عظیمی از بودا ساخته شد. این مجسمه‌ها بسیار شبیه به آنچه امروزه می‌توان در چین و هند و سایر کشورهایی دید که در آن‌ها مذهب بودا به رسمیت شناخته میشود، ساخته شده بودند.
مجسمه‌ی 54 متری بودا در بامیان افغانستان که در سال 2001 تخریب شد.
با ورود افراط‌گرایان مسلمان به آسیای مرکزی، در منطقه‌ی باستانی هندوکش افغانستان، تغییرات زیادی ایجاد شد. یکی از مهمترین این تغییرات این بود که تمامی آثار بودایی‌ها را از این سرزمین پاک کردند. متاسفانه چند دهه جنگ باعث شد که میزاث فرهنگی و تاریخی به جا مانده از ساکنین قبلی افغانستان، از دست برود. دو مجسمه‌ی بودایی که در نزدیکی شهر بامیان قرار داشتند، در سال 2001، توسط طالبان منفجر شدند.
حضور این دو مجسمه‌ی عظیم در منطقه‌ی بامیان به این علت بود که این منطقه، به نوعی مرکز این مذهب در افغانستان به شمار می‌رفت و تاریخ‌نویسان این شهر را با بیش از ده صومعه و بیش از یک هزار راهب توصیف می‌کرده‌اند. این دو مجسمه که هردو از بین رفته‌اند، با رنگ‌های خیره‌کننده‌ی طلایی و سنگ‌های درخشان تزیین شده بودند. مورخان و باستان‌شناسان معتقدند که قدمت این مجسمه‌ها به سال‌هایی بین قرن سوم تا ششم میلادی برمی‌گردد.
شهر باستانی سمنگان در کنار رودخانه خلم نیز یکی دیگر از مراکز مهم بودایی‌ها بوده است. گذشته‌ی تاریخ بودایی این شهر را هنوز هم می توان به صورت یک مجموعه صومعه‌ی غار-سنگی و یک استوپا (نوعی معبد) واقع شده در سنگ تخت دید. استوپای تخت رستم در حدود سه کیلومتری سمنگان واقع در افغانستان و در بالای تپه‌ای قرار گرفته است. این استوپا در طول روزهای پایانی امپراطوری کوشان‌ها ساخته شد که می‌توان زمانش را بین قرن‌های چهارم و پنجم تخمین زد.
یکی دیگر از مکان‌های مهم بوداها در افغانستان،مقر باستانی یا معدن مس عینک است که در حدود 40 کیلومتری کابل واقع شده است. از قرن سوم تا هشتم، این مقر به عنوان مجتمعی عبادی شناخته می‌شد که در آن، هم صومعه‌ی بودایی‌ها قرار داشت و هم کلیساها و چند سازه‌ی دیگر. تمامی این بناها در این مقر، توسط دیوارهای بلند و برج‌های دیده‌بانی محافظت می‌شد. باستان‌شناسان در این منطقه، صدها مجسمه‌ی بودایی و مصنوعات دیگری از جمله طلا و جواهرات، نقاشی‌های باستانی و دیوارهای تزئینی نقاشی شده را کشف کردند. تمامی این گنجینه بر روی یکی از بزرگترین معادن مس دنیا قرار گرفته است. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد این مس در دوران باستان استخراج می‌شده است و یکی از منابع ثروت راهبان بودایی دقیقا همین مس بوده است.
مشکل از سال 2007 شروع شد، زمانی که دولت افغانستان امتیاز حفر و استخراج مس از معدن مس عینک را به شرکتی چینی داد. تخمین زده شده بود که این منطقه حاوی 12.5 میلیون تن مس با ارزش ده میلیارد دلار باشد. در این شکی نبود که با استخراج مس از این معدن، اقتصاد شکننده‌ی افغانستان تکانی خواهد خورد و وضعیت معیشتی مردم رو به بهبودی می‌رود اما انجام عملیات استخراجی در این معدن، مساوی با از بین بردن میراث عظیم تاریخی و باستانی افغانستان است. بنا به همین دلایل، در نهایت مداخله‌ی جامعه‌ی بین‌المللی کمک کرد تا این طرح خنثی شود.
هم‌اکنون، موزه‌ی ملی افغانستان در کابل، پر از آثار به دست آمده از مس عینک است. نبود فضای کافی در این موزه باعث شده که بسیاری از قطعات به معدن برگردانده شوند و به این ترتیب امکان از بین رفتن یا دزدیده شدنشان هم بیشتر خواهد بود. مدیر موزه، اومارا خان مسعودی، امیدوار است که بتواند موزه‌ی اختصاصی مس عینک را بسازد.
آیا به نظرتان زمانی می‌رسد که کشورهای منطقه، بیشتر در حفظ آثار باستانی عظیم و کمیابشان بکوشند؟ آثاری که مثل و مانندش را در هیچ جای دیگر دنیا نمی‌توان یافت.
