مسجد بزرگی در جنه‌ ی آفریقا که هرسال بازسازی می‌شود

مسجد جامع جنه (Djenné) در صحرای سوزانِ جنوبِ مالی واقع‌ شده است. این مسجد ساختاری ساده دارد که در همان نظر اول همه را مجذوب خود می‌کند. ارتفاع مسجد جنه تقریبا ۲۰ متر و طول سکویی که بر روی آن ساخته‌ شده است، حدود 91 متر است. این مسجد بزرگ‌ترین بنای خشتی جهان و بهترین نمونه معماری سودانی - ساحلی(‌سبکی از معماری در آفریقا) است که با داربست‌های چوبی و گل‌اندود خاص خود، شناخته می‌شود.

این مسجد بزرگ، بدون شک در زندگی مردم شهر جنه که شهری تحت حمایت یونسکو است، نقشی محوری دارد.

قِدمت دین اسلام در شهر جنه

شهر جنه در دشتی بین رودخانه‌های نیجر (Niger) و بانی (Bani) قرار گرفته است. جنه از 250 سال قبل از میلاد مسیح، مسکونی بوده و یکی از قدیمی‌ترین شهر‌های حاشیه‌ی صحرای آفریقاست. این منطقه دوران شکوفایی خود را از قرن 13 تا 18 به‌عنوان قطب اصلی ترانزیت نمک و طلا تجربه کرده است. همچنین کاروان‌های تجاری به همراه خود دانشمندان و افراد باسوادی را به جنه می‌آوردند که این افراد به تبلیغ دین اسلام می‌پرداختند.

بعد از مدت کوتاهی جنه به مرکز آموزش دین اسلام تبدیل شد. البته ساختمان فعلی مسجد جنه در سال 1907 تکمیل ‌شده است. امروزه در شهر جنه تاثیر دین اسلام کاملا به چشم می‌آید و اغلب دانش‌آموزان به مطالعه قرآن می‌پردازند.

ساختار داربستی

مسجد جامع جنه سه مناره‌ی مستقل از هم دارد، همچنین به دلیل سبک معماری آن، چوب‌های نخل به‌کار رفته در دیوار‌های مسجد که به تورون(toron) معروف هستند، از دیوار‌های ساختمان مسجد بیرون زده‌اند. مسجد جامع جنه با توجه به عایق‌بندی خاص و تهویه‌ی مناسبی که دارد، حتی در گرم‌ترین روز‌های سال نیز خنک است. گنجایش مسجد هنگام نماز، حدود 3000 نمازگزار است.

بازسازی سالانه

هرساله در ماه آوریل رویدادی حماسی به نام روز گل‌اندود (La Crépissage) برگزار می‌شود. در این روز، دیوار‌های مسجد به‌طور کامل با گِل بازسازی می‌شوند. مسجد جامع جنه نیز مانند خانه‌های خشتی، هرساله قبل از شروع فصل بارش باران(ماه‌‌های جولای و اوت) نیاز به بازسازی دارد. متوسط بارش سالانه کشور مالی حدود 1000 میلی‌متر در سال است.

شب‌زنده‌داری

سُنتِ گِل‌اندود، علاوه بر این‌که برای تعمیر و نگهداری ساختمان و دیوار‌های مسجد در برابر ترکیدگی و ریزش ضروری است، رویدادی موروثی و مذهبی نیز محسوب می‌شود. شب قبل از شروع بازسازی، مردم شهر به پیشواز این آیین می‌روند و آیینی به نام شب‌زنده‌داری (La Nuit de Veille) را برگزار می‌کنند. در خیابان‌های مهتابی جنه تا پیش از ساعت 4 بامداد صدای ضرب دهل و شادی به گوش می‌رسد که نشان‌ دهنده‌ی آغاز یکی از مهم‌ترین رویداد‌های سال است.

رقابت در جامعه

زمان بازسازی، گروه‌هایی از هر محله‌ی جنه برای بازسازی دقیق و سریع مسجد باهم رقابت می‌کنند. جوان‌هایی حرفه‌ای که با حمل خشت‌ و گِل‌های خیس به‌وسیله سبد‌های حصیری، زیر نظر 80 استادکار ارشد لایه‌هایی ضخیم بر روی دیوار‌ها ایجاد می‌کنند. گروه‌ها باهم به رقابت می‌پردازند تا علاوه بر بازسازی مسجد بتوانند شانس برنده شدن جایزه حدودا 68 پوندی را داشته باشند.(درآمد میانگین مردم این شهر کمتر از 1 پوند در روز است)

همکاری در جامعه

تمام جامعه در تلاش است و هر کس نقش متفاوتی را ایفا می‌کند. علاوه بر کار تعمیر، مرد‌ها وظایفی مثل: آماده‌سازی مَلاتی ساختمانی به نام بانکو(banco) و مخلوط کردن خاک رُسِ رودخانه‌های اطراف را بر عهده‌ دارند. آن‌ها به‌سرعت مقادیر زیادی بانکو را در سبد‌های حصیری خود به مسجد می‌آورند.

روزی شلوغ، همراه با سرگرمی

روز گل‌اندود، تنها روزی است که زنان اجازه دارند به مسجد وارد شوند. آن‌ها با تامین آب از طریق رودخانه به مخلوط کردن بانکو با آب کمک می‌کنند. همچنین کودکان با حملِ سبدِ گِل، به استاد‌کار‌ها کمک می‌کنند. پروسه گل‌اندود حدود پنج ساعت طول می‌کشد و معمولا ساعت 9 صبح بازسازی تکمیل‌شده است.

میراث ناملموس مالی

طبق نظر یونسکو شهر جنه با معماری چشمگیر و بافت شهری خاص، از هارمونی خاصی برخوردار است. مسجد جامع جنه یکی از نشانه‌های این هارمونی است. مسجد جنه هرساله به‌عنوان نمادی از همکاری اجتماعی خودنمایی می‌کند و مشارکت جمعی در تعمیر و نگهداری این بنا، احساس مسئولیت جامعه و نوع تعامل افراد جامعه با یکدیگر را نشان می‌دهد.

منبع: BBC