هویت ملی هر کشور ریشه در فرهنگ آن کشور دارد و فرهنگ، ریشه در تاریخ و گذشته‌شان دارد. ایرانیان نیز از دیرباز جشن‌ها و مراسم‌های خاص ملی و مذهبی خود را داشته‌اند که هرکدام از این جشن‌ها جزئی از رفتار و فرهنگِ غنی چند هزارساله‌ی ایران عزیزمان را تشکیل می‌دهد. امروز قصد داریم به مناسبت مهرگان، یکی از مهم‌ترین جشن‌های باستانی که در مهرماه برگزار میشود از این جشن 4000 ساله معرفی کوتاهی داشته باشیم، پس با ما در لست سکند همراه باشید.
معرفی جشن مهرگان
مهرگان به‌عنوان دومین جشن مهم ایران باستان بعد از عید نوروز از شانزدهمین روز ماه مهر آغاز میشود. مهرماه، ماهِ مخصوص فرشته فروغ و روشنایی است و 16 مهر، به مهر روز نامیده میشود. این جشن که شروعش به فریدون نسبت داده میشود معمولاً در 5 تا 6 روز برگزار می‌شده است و همانند نوروز دارای اعتدال کیهانی است. در دوره‌هایی از تاریخ ایران، این روز به عنوان سال نو جشن گرفته می‌شده است و به نوعی به جای نوروز بهاری، نوروز پاییزی آغاز سال در نظر گرفته می‌شده است.
در هرروز از این جشن، طبقه‌ای خاص شرکت می‌کرده‌اند. نخستین روز از مهرگان را مهرگان عامه (همگانی) و آخرین روز را مهرگان خاصه (ویژه) می‌نامند. بر اساس باور ایرانیان در این روز فریدون بر ضحاک غلبه کرده است. آن‌ها مهرگان را همانند نوروز با آیینی خاص و آداب و رسوم مخصوص برگزار می‌کرده‌اند. قدمت مهرگان به حدود 4000 سال قبل و دوران شاهان باستانی ایران بازمی‌گردد.
آیین و رسوم خاص مهرگان
عید مهرگان هم مثل عید نوروز با حضور پادشاهان برگزار می‌شده است. اعیاد اکثرا ریشه دینی داشته و در جشن مهرگان نیز به ستایش و پرستش مهر و اجرای مراسم دینی می‌پرداختند. در هنگام دعا، نوازندگی می‌کردند و در زمان‌هایی مخصوص زنگ هم می‌زدند که در بعضی از آتشکده‌ها هنوز هم چنین زنگ‌هایی به چشم می‌خورد. هنگام مهرگان پادشاهان ایران تاجی بر سر می‌گذاشتند که در این تاج نقشی شبیه به چهره آفتاب در چرخی گَردان کشیده شده بود.
معمولاً شاهان در این روز دست به کاری نمی‌زدند تا مطمئن شوند عمل ناشایستی انجام نداده‌اند و سالی نکو را در پیش دارند. زمان مهرگان نمایندگان طبقات مختلف به کاخ پادشاه می‌رفتند و پس از تبریک و اجرای ادای احترام خاص، هدیه خود را تقدیم می‌کردند. شیوه برگزاری این مراسم در سلسله‌های مختلف و دوره‌های گوناگون متفاوت بوده است و هر سلسله شیوه خاص خود را داشته است.
از دیگر رسوم جشن مهرگان، مراسم قربانی و سفره‌ی مهرگانی بوده است. آداب قربانی کردن به این صورت بوده است که برّه‌ای را از زمان تولد نذر مهر ایزد می‌کردند و همراه با آدابی خاص پرورش می‌دادند. همچنین چند روز مانده به جشن مهرگان مراسم خانه‌تکانی و نظافت و پوشیدن لباس نو را انجام می‌دادند. مراسم قربانی نیز در روز جشن یا سه روز پس از آن همراه با تشریفاتی ویژه و شادی و پای‌کوبی هنگام طلوع خورشید تا ظهر انجام می‌شد. این مراسم حتما باید در زیر نور خورشید برگزار می‌شده است. سفره مهرگانی را نیز زمانی که خورشید به وسط آسمان می‌رسید پهن می‌کردند و بعد از نیایش دهان خود را توسط شیرینی‌هایی که در سفره قرار داشت، شیرین می‌کردند و سپس به جشن و پای‌کوبی می‌پرداختند.
رسم نام‌گذاری نوزادان متولد مهرگان
معمولاً نوزادانی که در روز مهرگان متولد می‌شده‌اند، از کلمه «مهر» در ترکیب اسم آن‌ها استفاده می‌شده است. اسامی مهراب، مهر آذر، مهر آفرین، مهرگان، مهرنوش، مهرانگیز و مهربان از این دست اسامی هستند.
جشن مهرگان در زمان حاضر
عکاس: همایون مهرزاد/ اَمرداد نیوز.
امروزه نیز ایرانیان زرتشتی با فرارسیدن مهرماه این جشن باستانی ایران زمین را در شهرهای مختلف با برگزاری مراسمی خاص جشن می‌گیرند. برای روز جشن مهرگان دو تاریخ دهم مهرماه و شانزدهم مهرماه مشهور است که زرتشتیان معمولا در ایران، دهم مهرماه را به عنوان مهرگان جشن می‌گیرند. این مراسم معمولا با گات‌ها خوانی، نیایش و اوستا خوانی آغاز میشود. سپس برنامه‌های مختلف جشن از جمله شاهنامه‌خوانی، نقالی و نواختن موسیقی ادامه پیدا می‌کند. معمولاً خوشامدگویی در این جشن با گلاب انجام میشود.
عکس: اَمُرداد نیوز.
عکس: بهروز بهمنی/ اَمُرداد نیوز.
منابع:
مقاله: «گذری بر گاهنامه مهرگان در ایران باستان و ادب پارسی»/ نویسندگان: نسرین قدمگاهی ثانی، منیره سادات دارالحسینی.
مقاله: «جشن‌های اسطوره‌ای ایران نماد فرهنگ و تمدن قوم آریایی»/ نویسندگان: منیره خلیلی محله، زهره سرمد، لاله قربانی مرزدشتی.
سایت خبری «اَمُرداد نیوز»
