یزد، شهری تاریخی است که بناها و یادمان‌های منحصربه‌فرد و پرتعدادش موجب شده تا یونسکو، این شهر را در فهرست میراث فرهنگی خود به ثبت برساند. خانه لاری‌ها یکی از دیدنی‌های تکرارناشدنی یزد است.
خانه لاری‌ها متعلق به دوره قاجاریه بوده که «حاج غلامحسین ملازینل» آن را در سال 1286 برای «حاج محمدابراهیم لاری» ساخت و برای سالها پیروان نعمت‌اللهی از آن به‌عنوان خانقاه استفاده می‌کردند. لاری‌ها تاجرانی اهل لار استان فارس بودند که نزدیک به 3دهه پیش برای کار و تجارت به یزد مهاجرت کردند.
خانه لاری‌ها در مساحتی 1700متری با 1200متر زیربنا ساخته شده و 3حیاط اصلی، میانی و فرعی دارد. ورود و خروج به حیاط اصلی، تنها از در دوم خانه امکانپذیر است. در میانه‌ی حیاط اصلی، حوضی ساخته شده و تخت بزرگی روی آن قرار دارد که به آن غروب‌نشین می‌گویند. ایوان بزرگی هم در آن قرار دارد که به بادگیر متصل میشود. از حیاط اصلی، 38پله که به پایین برویم، به سرداب می‌رسیم. حیاط میانی، کوچکتر است و به هفت دری‌ها، پنج دری‌ها و سه دری‌ها باز میشود.
حیاط سوم بسیار کوچک اما دنج و آرامش‌بخش است. احتمالاً این فضا برای زمان‌هایی مورد استفاده قرار می‌گرفته که ساکنین خانه آرامشی را در کنجی خلوت و ساکت و آرام طلب می‌کردند.
خانه لاری‌ها، از 6خانه و 22 اتاق تشکیل شده که معماری مخصوص به مناطق کویری را دارند؛ یعنی شامل بخش اندرونی و بیرونی میشود که حیاطی مابین آنهاست. خانه‌ها در 4سوی حیاط قرار دارند؛ خانه‌های شمالی در فصل زمستان و خانه‌های جنوبی که بادگیر هم دارند در فصل تابستان مورد استفاده قرار می‌گیرند. خانه‌های شرقی شامل اتاق آینه، مطبخ و سرداب می‌شوند که مناسب فصل پاییز هستند و خانه‌های غربی در فصل بهار مورد استفاده قرار می‌گیرند. اتاق سه دری مخصوص کودکان و اتاق پنج دری برای خانواده مشخص شده‌اند. بخشهای خدماتی مانند اصطبل، مطبخ و انبار هم مستقیماً به بیرون راه دارند و از آنها نمی‌توان به حیاط رفت و آمد داشت.
با ورود به خانه لاری‌ها اولین چیز، ایوان و بادگیر اصلی است که خودنمایی می‌کند. ایوان به‌صورت بزرگ و با ارتفاع زیاد بنا شده تا سایه‌ای وسیع ایجاد کند و در گرمای این شهر کویری، خنکایی ایجاد کند. بادگیرها در یزد نقش کولرهای امروزی را بازی می‌کنند. وفور و اهمیت بادگیر، یزد را به شهر بادگیرها ملقب کرده است. خانه لاری‌ها در اتاق‌های تابستانه خود، بادگیرهای کوچک و بزرگ متعددی دارد اما بادگیر اصلی، با ارتفاع بسیار بلند در پشت ایوان دیده میشود. این بادگیر، هوا و باد گرم و خشک کویری را جذب و به سمت پایین و اتاق‌ها هدایت می‌کند. در طول مسیر و با گذشتن از میان چوب‌هایی که در بادگیرها کارگذاشته شده‌اند، باد گرم هم خنک میشود.
تزئیانت اعیانی این خانه در اتاق‌های آینه‌کاری، نقاشی‌های سبک اروپایی بر روی دیوارها، گچ‌بری‌ها، شیشه‌های رنگی درها و پنجره‌ها و همچنین ارسی‌ها دیده میشود که به‌شکلی ماهرانه اجرا شده‌اند و به‌شکلی شاعرانه چشم‌ها را می‌نوازند.
لاری‌ها سالها در این خانه با صلح و صفا زندگی کرده‌اند تا اینکه مشکلات انحصار وراثت برایشان پیش آمد و سپس خانه به حال خود رها شد که آن را به متروکه‌ای مهجور تبدیل کرد. اما بعد دراویش نعمت‌اللهی آن را به‌عنوان خانقاه مورد استفاده قرار دادند. سپس تحت تملک سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت؛ و درآخر، در 24 بهمن ماه 1375 با ثبت این بنا در فهرست آثار ملی ایران، به جاذبه گردشگری و موزه اسناد شهر یزد تبدیل شد.
امروزه بازدیدکنندگان می‌توانند در کافه‌ای که در یکی از ایوان‌های این خانه به راه است خستگی در کنند و در یکی از اتاق‌ها که به آتلیه عکاسی تبدیل شده با پوشیدن لباس‌های سنتی، یادگار حضور خود را ماندگار کنند. غرفه‌های صنایع دستی نیز سوغات سفر می‌فروشند.
در خانه لاری های یزد از ساعت 8صبح تا 7.30 بعدازظهر به روی بازدیدکنندگان باز است تا هم از معماری شگفت‌انگیز این خانه لذت ببرند و هم موزه شهر بادگیرها را از نظر بگذرانند.
درکنار بازدید از این خانه تاریخی و باشکوه می‌توانید از بناهایی همچون عمارت کلاه‌فرنگی، زندان اسکندر (مدرسه ضیائیه)، بقعه سیدگلسرخ، آسیاب آبی کوشک نو، موزه سکه و مردم‌شناسی، موزه آب و باغ دولت آباد هم بازدیدکنید.
تألیف: لست‌سکند
