پرنده‌نگری از فعالیت‌های نوظهور و جذابی است که طرفداران بسیاری سراسر دنیا دارد. گفته شده گاهی پرنده نگران حاضرند برای دیدن پرنده‌ها هزینه‌های سنگینی بدهند یا تجهیزات گران قیمت بخرند. در ایران چند سالی است گروه‌های تخصصی پرنده‌نگری به مناطق مختلف ایران سفر میکنند و گاهی پرندگان جدیدی در فهرست پرندگان ایران ثبت میکنند و تصاویر زیبایی از آنها شکار میکنند.
در مطلب پیشین، تعدادی از پرندگان آسمان تهران را معرفی کردیم. امّا شاید برایتان این سوال پیش بیاید که اگر بخواهیم بیشترین تعداد پرندگان در تهران را ببینیم، چه مکان‌هایی برای این کار مناسب هستند؟ در این متن، ابتدا فضاهای کلی که بتوانید پرندگان بیشتری را ببینید معرفی می‌کنیم و سپس چند مکان در داخل و نزدیکی تهران برای پرنده‌نگری معرفی می‌کنیم که اگر به این فعالیت علاقمند هستید، بتوانید با فاصله کمی در طبیعت مناسب پرنده‌نگری قرار بگیرید. البته بهتر است برای پرنده‌نگری حداقل دوربین دوچشمی و کتاب معرفی پرندگان به همراه داشته باشید که بتوانید پرندگان را شناسایی کنید. البته حضور راهنمایان تخصصی پرنده‌نگری و متصدیان سایت‌های پرنده‌نگری به کیفیت بهتر پرنده‌نگریمان کمک خواهد کرد.
معرفی زیستگاه‌های پرندگان تهران
وجود زیستگاه‌های متنوع برای پرندگان، باعث حضور پرندگان متنوع در تهران شده است. شناسایی این زیستگاه‌ها باعث می‌شوند بتوانیم راحت‌تر پرندگان را بیابیم. با آگاهی از اینکه هر کدام از پرندگان در کدام زیستگاه ممکن است دیده شوند، می‌توانیم مقصدمان را بر اساس پرنده‌ای که می‌خواهیم ببینیم، انتخاب کنیم.
1. مناطق کوهستانی
منظور از مناطق کوهستانی ارتفاعات بالای 1900 متر است که معمولا در شمال تهران است. تعدادی از پرندگان در ارتفاعات دیده می‌شوند بنابراین اگر اهل کوهنوردی باشید، در مسیرهای کوهنوردی‌تان ممکن است تعدادی از پرندگان زیبای تهران را ببینید.
2. تپه‌ها و مراتع
مناطق وسیعی از شمال شرق تا شمال و شمال غرب تهران تپه‌ها و مراتعی دارد که مناسب پرنده‌نگریست. در این مناطق شیب زمین ملایم، زمین پوشیده از گیاهان و بدون صخره است. اگر بخواهیم نمونه‌هایی مثال بزنیم مثل تپه‌های سوهانک، جاده تلو و پارک پردیسان از این تیپ زیستگاه‌ها هستند.
3. رودخانه‌ها
رودخانه‌های شمال ودره‌های تهران که گاهی تا شهر هم ادامه پیدا میکنند از دیگر زیستگاه‌ها هستند. مثل رودخانه‌های دارآباد، گلاب دره و فرحزاد.
4. دریاچه‌ای و تالابی
تالاب‌ها تعاریف گسترده‌ای دارند و دریاچه‌های کم عمق هم در این گروه قرار گرفته‌اند. داخل و اطراف تهران چنین فضاهایی هستند که بتوانید در آنها پرندگان را بیابید.
5. پارک‌ها و فضای سبز
بیشترین تنوع پرندگان تهران در پارک‌ها و فضاهای سبز آن ثبت می‌شوند.بدون شک هر چقدر فضای سبز بزرگتر و قدیمی‌تر باشد، پرندگان متنوع‌تر و بیشتری را می‌توان در آن یافت.
6. کشتزارها و مزارع
شاید بتوان گفت در گذشته کشتزارها و مراتع بیشتری اطراف تهران بود امّا امروزه بسیاری از این فضاها از بین رفته‌اند. امّا بیشتر این کشتزارها و مراتع در جنوب شرق تا جنوب و جنوب غرب تهران و حاشیه شهر ری و مناطق 18، 19 و 21 قرار گرفته‌اند و در این مناطق می‌توان پرندگان را مشاهده کرد. گاهی با بارش شدید باران، تالاب‌های موقتی در این مناطق شکل می‌گیرند که باعث جذب پرندگان بیشتر می‌شوند.
7. ساختمان‌ها و سازه‌های انسان‌ساخت
گرچه نمی‌توان گفت ساختمان‌ها زیستگاه پرندگان هستند امّا گاهی آشیانه‌هایی میان ساختمان‌ها می‌سازند. همین باعث میشود در حالی که مشغول کار کردن در خانه هستید، صدایشان را از پشت پنجره بشنوید.
مناطق پیشنهادی پرنده‌نگری اطراف تهران
در این قسمت تعدادی از مکان‌هایی که در داخل و اطراف تهران وجود دارند که پرندگان متنوعی را می‌توانید ببینید، معرفی می‌کنیم.
1. پارک شهر
شاید بتوان گفت در دسترس‌ترین و آسان‌ترین مکان برای دیدن پرندگان پارک شهر در دل تهران است. این پارک به دلیل قدیمی بودن و وسعت زیادش، پرندگان متنوعی را در خودش جای داده است. از طرفی، وجود سایت پرنده‌نگری و متخصص در این پارک سبب میشود بتوانید با استفاده از دوربین‌های پرنده‌نگری در پارک قدم بزنید و پرندگان را ببینید.
2. دریاچه خلیج فارس (چیتگر)
دریاچه خلیج فارس در غرب تهران گر چه مدت زیادی نیست که به صورت مصنوعی ایجاد شده امّا به دلیل وجود آب و شکلی تالاب مانند، پرندگان مختلفی را به اطراف خودش کشانده است. اگر امکان طی مسافت طولانی ندارید، برای دیدن پرندگان به این مرکز تفریحی تهران هم می‌توانید بروید.
3. تالاب عشق آباد
تالاب عشق آباد در 25 کیلوکتری مرکز شهرستان ری (منطقه قلعه نو) و روستای مجاور عشق آباد قرار گرفته است. این تالاب حدودا مربعی است و جزو تالاب‌های مصنوعی و فصلی محسوب میشود. پوشش گیاهی این تالاب گیاه نی است. قرار گرفتن تالاب در مسیر مهاجرت پرندگان باعث شده که تالاب عشق آباد به زیستگاه مناسبی برای اقامت حتی طولانی پرندگان تبدیل شود. از طرفی حضور پرندگان در این تالاب، گردشگران و پرنده‌نگران را به خود جذب کرده است.
برای رفتن به تالاب عشق آباد باید از کمربندی ری به سمت جاده ورامین بروید و بعد از فیروزآباد، از خروجی تپه میل خارج شوید. پس از طی مسافت 10 کیلومتری در جاده و رد شدن از شهرک صنعتی و روستای عشق آباد، انتهای روستا جاده خاکی هست که پس از 2 کیلومتر به تالاب می‌رسد.
4. تالاب صالحیه
روستای صالحیه جزء آخرین روستاهای استان البرز است و در جنوب غربی شهرستان در حاشیه دشت قزوین قرار گرفته است. در حال حاضر اطراف تالاب در حال تبدیل شدن به تفرّجگاه است که در کنار تفریح خانواده‌ها هم بتوانند پرندگان را ببینند.
وسعت اراضی تالاب حدود 100 هکتار تخمین زده شده. با توجه به کیفیت مناطق آبگیری شده، سطوح متفاوتی شامل مناطق نیمه عمیق، کم عمق و باتلاقی به وجود آمده است که در کنار پوشش گیاهی مناسب در همین مدت کوتاه، باعث جذب گونه‌های متنوعی از پرندگان آبزی و کنار آبزی فراهم شده است. و پرندگان مهاجر که در مسیر عبور هستند، توقفی هر چند کوتاه در این مکان را تجربه میکنند و در سال بعد هنگام بازگشت آن را بیاد خواهندآورد. در صورت حفظ کیفیت تالاب، حتی شاهد استقرار حیوانات وحشی در زیستگاهای اطراف هم خواهیم بود. و با رشد نیزارها، به تنوع پرندگان، اضافه خواهد شد.
برای رفتن به تالاب صالحیه دو مسیر دسترسی وجود دارد:
1. جاده آبیک_صالحیه، به طول 13 کیلومتر
2. جاده نظرآباد_صالحیه، به طول 15 کیلومتر
بهترین نشانی برای رسیدن به تالاب، دنبال کردن تابلوهای راهنما و پرسیدن مسیر فرودگاه آزادی است. فرودگاه تفریحی و آموزشی «آزادی» از مناطق نمونه گردشگری استان البرز است. این فرودگاه در جنوب غربی شهرستان نظرآباد و نزدیک روستای صالحیه قرار گرفتهه و به عنوان نخستین مجموعه پروازی بخش خصوصی در کشور محسوب میشود. بدون اینکه وارد روستا شوید، می‌توانید وارد جاده فرودگاه آزادی شویدو با عبور از مقابل فرودگاه، وارد جاده خاکی شده و حدود یک کیلومتر دیگر مسیر را ادامه دهید تا به تالاب صالحیه برسید.
5. تالاب قنبرآباد
تالاب قنبرآباد در یک کیلومتری روستای قنبرآباد از توابع بخش فشافویه شهرستان ری در 50 کیلومتری جنوب غربی تهران و در جنوب شرقی دشت ورامین واقع شده است و یکی از بهترین و مهمترین نقاط پرنده‌نگری اطراف تهران محسوب میشود چون تالاب‌ها و دشت‌های اطرافش ظرفیت خوبی برای دیدن پرندگان آبزی و کنارآبزی و پرندگان بیابانی و شکاری فراهم کرده است. این تالاب از مهمترین اکوسیستم‌های نزدیک پایتخت محسوب میشود که به مخزن آب قنبرآباد هم معروف است. این تالاب یک دریاچه مصنوعی است که از رودخانه کن، سرخه حصار و جاجرود و آب‌های سطحی تغذیه میشود.
تالاب قنبرآباد همچنین اولین نقطه مهم پرنده‌نگری از نظر آمار بالای رکورد پرندگان در سایت بین‌المللی ایبرد است.
پرنده نگری در قنبرآباد شامل:
پرنده‌نگری در کانال آب مجاور تالاب (مخزن آب)
پرنده‌نگری در کنار و اطراف تالاب
پرنده‌نگری در جاده زیبای روستا و درختان و زمین‌های اطراف روستا
برای رفتن به این تالاب، بعد از طی مسافت 18 کیلومتری از عوارضی تهران- قم به سمت جنوب، از خروجی و زیرگذر رباط کریم به سمت غرب خارج شوید. در مسیر جاده حسن‌آباد- چرمشهر- ورامین برگردید و بعد از 28 کیلومتر، به روستای خمارآباد و سپس روستای قنبرآباد می‌رسید. با عبور از روستا به سمت شمال و طی مسافت هزارمتری به سمت شرق و ادامه مسیر در مجاور کانال آب، گونه‌های جذابی را می‌توانید ببینید. البته قبل از ورود به روستا می‌توانیداز جاده‌ای که به سمت غرب می‌رود عبور کنید و سپس به سمت شمال بروید و بعد از طی مسافت 1500 متری تالاب را خواهید دید. برای پرنده نگری در جاده زیبای روستا، بعد از روستا جاده‌ای به سمت شرق با درختان متعدد به چشم می‌خورد که می‌توان هم از زیبایی‌‌های آن و هم از پرنده‌نگری و جستجو در میان درختان و زمین‌های اطراف آنها لذت برد.
تألیف: لست سکند
منبع: کتاب پرندگان شهر تهران از پرویز بختیاری، وبسایت باشگاه پرنده‌نگری
