قصد سفر دارید و در فکر اقامتگاهی مناسب هستید، کمی از اطرافیان و دوستان پر و جو می‌کنید که آیا اقامتگاه یا هتل مناسبی می‌شناسند و چند نفری به شما اقامتگاه بوم گردی را پیشنهاد می‌کنند، چرا که این سبک از اقامت در حال حاضر میان طیف وسیعی محبوب است. ممکن است شما از آنهایی باشید که لذت ماندن در اقامتگاه های بوم گردی زیر زبانتان مزه کرده باشد یا تجربه نکرده‌اید امّا اسم اقامتگاه بوم گردی به گوشتان خورده و تعریف‌های زیادی از این سبک اقامت شنیده‌اید؛ حالا یا فرصتی پیش نیامده که تجربه‌اش کنید یا مردد هستید که آیا در چنین اقامتگاه هایی احساس راحتی خواهید کرد و بهتان خوش می‌گذرد یا تفاوت‌هایش با هتل باعث آزارتان میشود؟
راستش را بخواهید درست است اقامتگاه بوم گردی مزیت های فراوانی دارد و حال و هوایش متفاوت است امّا قرار نیست همه دوستش داشته باشند، بلکه هنگام سفر باید با توجه به انتظارات و علایقمان اقامتگاه رزرو کنیم. در این متن از لست سکند می‌خواهیم درباره اقامتگاه های بوم گردی بگوییم که برای اقامتتان بهتر تصمیم بگیرید و این سبک از اقامتگاه ها را بهتر بشناسید.
آنچه در ادامه مطلب خواهید خواند
بوم گردی یعنی چه؟
اگر قرار باشد ریشه‌ای و دقیق‌تر مفهوم بوم گردی را بررسی کنیم، بدون شک باید از معنی واژه آن شروع کنیم. واژه بوم که ترجمه‌ای از Eco در انگلیسی است، تمرکزش سازگاری با محیط زیست و پایداری است. حالا وقتی از بوم گردی (Ecotourism) صحبت می‌کنیم، منظورمان سبکی از گردشگری است که سازگاری با محیط زیست برایش اولویت دارد. البته این سبک از گردشگری برای خودش قواعد و استانداردهایی دارد امّا استانداردهایش حول همین مفهوم سازگاری با محیط، توسعه پایدار و بهبود زندگی مردم محلی می‌چرخد. پس سبک‌هایی از گردشگری که باعث تخریب محیط زیست یا زحمت مردم محلی می‌شوند، جایی در بوم گردی ندارند.
منظور از اقامتگاه های بوم گردی چیست؟
حالا که معنی بوم گردی معلوم شد، احتمالا حل باقی مسئله ساده شود. اقامتگاه های بوم گردی هم بر همان اساس بوم گردی ساخته می‌شوند و هدفشان تعامل و ارتباط درست با محیط زیست است، یعنی قرار نیست با ساخت اقامتگاه، محیط زیست آن منطقه آسیب ببیند و خسارات فراوانی به آن وارد شود. از طرفی جامعه محلی و بومیان آن منطقه از آن اقامتگاه بهره می‌برند و بهشان سودی می‌رسد.
اقامتگاه های بوم گردی یا اکولوژ، در تعریفی که پژوهشگران ارائه داده‌اند، اقامتگاه هایی در محیط‌های طبیعی و روستایی هستند که ضوابط زیست محیطی را رعایت می‌کنند و به شکلی سازگار با معماری بومی و سیمای طبیعی منطقه برای اسکان و پذیرایی از گردشگران احداث می‌شوند یا خانه‌های تاریخی و قدیمی موجود در روستاها هستند که پس از مرمت، به اقامتگاه تغییر کاربری می‌دهند و ضمن بیشترین تعامل با جامعه محلی، زمینه حضور و اقامت طبیعت گردان را با کیفیتی پسندیده و تعریف شده در محیط‌های طبیعی و روستایی فراهم می‌کنند.
در حال حاضر، در ایران هم مثل سایر نقاط دنیا شهرنشینی به قدری شدّت گرفته که هر از گاهی دلمان می‌خواهد به گوشه دنج روستاها و طبیعت پناه ببریم. دلمان می‌خواهد با مردم بومی یک منطقه زندگی کنیم و طعم دیگری از روزمرگی را بچشیم. از این رو اقامتگاه های بوم گردی محبوب شده‌اند و آنهایی که طرفدار سبک زندگی پایدارند، هیچ جا را به غیر از اقامتگاه های بوم گردی انتخاب نمی‌کنند.
البته بعد از اینکه ساخت اقامتگاه های بوم گردی توسعه پیدا کرد، به مرور خود همین اقامتگاه ها تبدیل به جاذبه گردشگری شدند؛ یعنی آنقدر جذاب ساخته شدند و فعالیت کردند که گردشگران مسیر را برای اقامت در آن اقامتگاه بخصوص طی می‌کردند و فضای اقامتگاه و جاذبه های اطرافش آنها را در آن منطقه نگه می‌دارد! شاید برای خود شما هم پیش آمده باشد که به خاطر اقامتگاهی خاص، تصمیم به سفر گرفته‌اید. در ادامه همراه لست سکند باشید تا دقیق تر با استانداردهای اقامتگاه بوم گردی و قوانینش آشنا شوید.
معیارها و استانداردهای اقامتگاه بوم گردی
از همان ابتدا که بحث اقامتگاه های بوم گردی شروع شد، معیارها و استانداردهایی هم برای آن در نظر گرفته شد تا از سایر انواع اقامتگاه ها متمایز شود. بنابراین، در نخستین تعریف رسمی اقامتگاه بوم گردی در سال 2002 میلادی، معیارهای زیر را برای این سبک از اقامتگاه در نظر گرفتند:
حفاظت از محیط طبیعی و فرهنگی پیرامون؛
ایجاد کمترین اثر بر محیط طبیعی اطراف اقامتگاه هنگام ساخت آن؛
استفاده از معماری و مصالح بومی و داشتن بافت فرهنگی و فیزیکی خاص با توجه و هماهنگ با فرم، منظره و رنگ محیط؛
بهره‌گیری از سیستم‌های آبرسانی پایدار و کاهش مصرف آب؛
به‌کارگیری روش‌هایی برای بازیافت زباله‌های خشک و دفن دیگر انواع زباله بدون آسیب‌رسانی به محیط؛
استفاده از انرژی‌های پایدار به روش‌های سنتی و به‌کارگیری انرژی‌های نو با بهره‌گیری از وسایل مدرن؛
کار گروهی همراه با به‌کارگیری جامعه محلی؛
ارائه کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی ویژه کارکنان، گردشگران و مالکان اقامتگاه‌ها درباره چگونگی حفاظت و برخورد با محیط طبیعی و فرهنگی پیرامون؛
همکاری با برنامه‌های پژوهشی در جهت برنامه‌ریزی توسعه پایدار محلی
البته شاید بپرسید همه اقامتگاه های ایران که در حال حاضر مشغول به فعالیت هستند این اصول را رعایت می‌کنند؟ پاسخ این است که خیر! گاهی اوقات اقامتگاه ها صرفا خانه سنتی هستند و از استانداردهای اقامتگاه بوم گردی پیروی نمی‌کنند امّا به نام اقامتگاه بوم گردی خود را معرفی می‌کنند؛ این مسئله دلیلش این است که در ایران واژه اقامتگاه بوم گردی به شکل مفهوم عام درآمده و مردم معمولا به اقامتگاه هایی که توسط جامعه محلی در دل منطقه بومی ساخته می‌شوند و معماری بومی دارند، اقامتگاه بوم گردی می‌گویند در صورتی که یک اقامتگاه بوم گردی اصولی، لازم است از قوانین اقامتگاه های بوم گردی پیروی کند.
هدف و مأموریت اقامتگاه بوم گردی چیست؟
تا این بخش از متن لست سکند که به تعریف و معیارهای اقامتگاه های بوم گردی گذشت، مفهوم اصلی و حتّی هدف این اقامتگاه ها مشخص شد. در واقع، با افزایش سفرهای انبوه و افزایش تخریب و آسیبی که این سبک از سفر داشت، اقامتگاه های بوم گردی ایجا شدند تا باری از دوش طبیعت بردارند و سپر محافظتی آن در بخش اقامت شوند.
هماهنگی اقامتگاه های بوم گردی با محیط زیست و ساختار جامعه محلّی سبب میشود مواد و مصالح از داخل همان منطقه تأمین شود و علاوه بر کاهش هزینه‌ها، زیبایی منظر آن منطقه هماهنگ با سایر خانه های محلی هماهنگ میشود. همچنین گردشگران با خانه ها و سبک زندگی مردم آن منطقه آشنا شوند. حالا اگر دقیق درباره سبک خانه سازی هر منطقه سوال کنید، می‌بینید معمولا با توجه به اقلیم و شرایط محیطی خانه هایشان را می‌ساختند و این چیزی جز تعامل درست انسان و محیط نیست که در بوم گردی هم اتّفاق میفتد.
در این حین و بین، مردم محلی از همان ابتدا آستین بالا می‌زنند و مشارکت دارند و در نهایت هم از این مشارکت سود می‌برند. بنابراین نیاز نیست برای پیدا کردن شغل از روستاها و محل زندگی‌شان کوچ کنند. در همان روستا می‌توانند از اقامتگاه یا فروش صنایع دستی و غذاهای محلی و... درآمد داشته باشند.
در واقع اگر بخواهیم هدف و ماموریت اقامتگاه بوم گردی را در چند کلمه خلاصه کنیم به همان تعریف و معیارهایش باید برگردیم؛ یعنی حفاظت از محیط زیست و بهبود کیفیت زندگی جامعه محلی و توسعه پایدار. اقامتگاه های بوم گردی با روش‌هایی که به کار می‌گیرند سعی می‌کنند به این اهداف اصلی دست پیدا کنند و در نهایت گامی در جهت بهبود وضعیت گردشگری و جلوگیری از آسیب‌هایش بردارند.
قوانین اقامتگاه بوم گردی چیست؟
از استاندارها و معیارهای جهانی که بگذریم، در ایران اقامتگاه های بوم گردی قوانینی دارند که زیر نظر وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تعیین شده‌اند. در ادامه از این متن لست سکند، تعدادی از قوانین اقامتگاه های بوم گردی را درباره رزرو اتاق با هم مرور می‌کنیم (بخشی از این قوانین درباره همه انواع اقامتگاه صدق می‌کند) و در ادامه آن از برخی خدماتی که اقامتگاه های بوم گردی با توجه به سطحشان ارائه می‌کنند خواهیم گفت:
اگر پاسخگویی ساعات محدودی دارد، باید به صورت شفاف به مهمان اطلاع‌رسانی شود. (ساعات پذیرش و اطلاعات دیگر هم لازم است به مسافر اعلام شود)
به صورت‌های مختلف از جمله ایمیل، تلفن و سامانه پیام گیر می‌توانند پاسخگوی مهمان باشند. در اقامتگاه های درجه 1، امکان ضبط پیام و اعلام ساعات کاری رزرواسیون و پذیرش و همچنین سایر اطلاعات به گردشگران وجود دارد.
قوانین مشخص و شفاف رزرو، کنسلی، خردسالان بنا به درخواست میهمان به صورت مکتوب به میهمان ارائه شود.
بهتر است ذخیره جا و شرایط کنسلی به شیوه های گوناگون مانند تلفنی، حضوری و اینترنتی یا سامانه پیام گیر میسر باشد.
ارائه تأییدیه رزرواسیون با ذکر جزئیات کامل رزرو و ارسال برای میهمان از راه ابزارهای ارتباطی (ایمیل، فکس پیامک و مانند آن) الزامی است. هرگونه تغییر در شرایط اعلام شده هنگام ذخیره جا باید پیش از ورود میهمان به وی اطلاع داده شود.
ارائه اطلاعات لازم و آشناسازی میهمانان از محیط‌های طبیعی و فرهنگی منطقه از طرق گوناگون مانند بروشورهای گردشگری، نقشه، اطلاعات محلی، تابلوی راهنما، عکس، نمایشگاه و رسانه‌های مجازی به گردشگران به صورت چاپی یا الکترونیکی در بخش پذیرش جاذبه‌ها و مسیرهای دسترسی، گشت‌های محلی و رویدادهای اقامتگاه جهت استفاده میهمانان و ...
به ارائه خوراک و نوشیدنی‌های بومی و استفاده از سفره بومی و غذاهای محلی و خانگی با رعایت اصول بهداشتی تاکید میشود. محتویات و شیوه طبخ غذاهای بومی در صورت درخواست به میهمانان ارائه شود. برای اقامتگاه های درجه 1 حداقل 3 نوع غذا در هر وعده غذایی باید در نظر گرفته شود. درصورت ارائه خدمات شام و نهار، حداقل نیمی از فهرست منو غذایی باید شامل غذاهای بومی باشد.
وجود حداقل یک غذا مطابق ترجیحات غذایی میهمانان با نیازهای ویژه (مثلا گیاهخواران، خام گیاهخواران و ...) در منوی غذایی امکان دسترسی به تنقلات محلی، چای و دمنوش‌های گیاهی و نوشیدنی‌های سرد و گرم سنتی متناسب با هر فصل با ارائه توضیحات خواص و فواید و موارد منع مصرف قابل استفاده برای میهمانان، استفاده از شیوه‌های سنتی سرد یا گرم نگه داشتن نوشیدنی ها (کوزه، طارونه نخل و پیاله و...) سینی سنتی شامل نوشیدنی‌های بومی همراه با رعایت کامل استانداردهای بهداشتی و سلامتی، رعایت کامل استانداردهای بهداشتی و سلامتی در طبخ و سرو غذا و نوشیدنی‌ها
ارائه خدمات فرهنگی ویژه نظیر نمایش، بازی، موسیقی، رویداد محلی و...
راه‌اندازی محوطه‌های مکمل الحاقی به مجموعه اقامتی با کارکرد سه گانه نظیر مزرعه، باغ، کارگاه صنایع دستی، کارگاه آموزش مشاغل محلی، آشپزخانه و ...
برنامه‌ریزی گشت‌های محلی با همراهی راهنما یا بلد محلی مجرب با هدف آشناسازی میهمانان با فرهنگ، تاریخ، طبیعت و سنت‌های بومی منطقه
تأمین فضا برای عرضه و فروش صنایع دستی، سوغات یا محصولات محلی تازه و سلامت.
این موارد به همین‌ها ختم نمی‌شود و در هز زمینه قوانین و معیارهایی برای اقامتگاه های بوم گردی در نظر گرفته شده است؛ از قوانین اصلی که در همه اقامتگاه ها از جمله اقامتگاه های بوم گردی باید برگزار شود بگذریم، سایر مواردی که مطرح میشود باعث درجه بندی اقامتگاه ها میشود. هر چقدر یک اقامتگاه بوم گردی کیفیت‌ها و خلاقیت‌هایش را بالاتر برود، بدون شک موفق‌تر عمل خواهد کرد و از اقامتگاه های معمولی که تعدادشان بسیار است، متمایز میشود.
در اقامتگاه بوم گردی چه انتظاراتی نباید داشت؟
حالا که در لست سکند همراه ما بودید و با اقامتگاه های بوم گردی آشنا شدیم، نوبت به آن می‌رسد که ببینیم اصلا این اقامتگاه ها برای ما مناسبند یا نه! چرا دانستن اینکه چنین اقامتگاه هایی به دردمان می‌خورند یا نه، لازم است؟ زیرا اگر تصمیم به اقامت بگیریم و استانداردهای اقامتگاه و آنچه در آن اتّفاق میفتد، خوشایندمان نباشد، هم باعث عذاب خودمان میشود و هم آزار میزبان! اگر پای صحبت میزبان اقامتگاه های بوم گردی بشینید، حتما از آنها می‌شنوید که بعضی مهمان‌ها شناختی از خدمات و امکانات اقامتگاه بوم گردی ندارند و وقتی می‌آیند هم خودشان را اذیت می‌کنند، هم آنها را! در ادامه برخی نکات بسیار مهم درباره اقامت در اقامتگاه های بوم گردی را با هم مرور می‌کنیم:
اول از همه باید بدانیم کسانی که یک اقامتگاه بوم گردی را راه اندازی می‌کنند معمولا به صورت خصوصی و با علاقه شخصی دست به این کار می‌زنند. گاهی اوقات تحصیلات درجه یک دارند و علاقه، دغدغه‌مندی یا احیای فرهنگ و کمک به درآمد همشهریانشان آنها را به ساخت اقامتگاه بوم گردی واداشته. در بیشتر مواقع به دلیل هزینه‌های فراوانی که ساخت اقامتگاه بوم گردی دربردارد و همچنین ماهیت متفاوت اقامتگاه بوم گردی، همین افراد موسس، خودشان خدمات رسانی و کارهای اقامتگاه بوم گردی از جمله نظافت، پذیرش، آشپزی و... را انجام می‌دهند و مثل هتل نیست که هر بخش، خدمه مخصوص به خودش را داشته باشد؛ در واقع فضدی اقامتگاه بوم گردی مثل این می‌ماند که شما مهمان خانه یکی از دوستان یا اقوامتان شده باشید و نه یک مرکز اقامتی مثل هتل که از ابتدا کسی چمدانتان را بیاورد و دیگری کلید اتاق تحویلتان دهد و فردی دیگر بگوید فقط کافی است به رستوران زنگ بزنید تا انواع غذا برایت مهیا شود!
در واقع در اقامتگاه بوم گردی تعامل وجود دارد. مهمان‌ها هم با میزبان همکاری می‌کنند و از ابتدا با علم به اینکه قرار نیست خدمات مثل هتل دقیق و بدون معطلی باشد، واردش می‌شوند. مهمانان بوم گردی می‌دانند که امکانات اقامتگاه محدود است و گاهی اوقات باید صبر داشته باشند. حتی گاهی مهمان‌ها علاقمندند در خدمات رسانی دست به کار شوند و همراه با میزبان کارها را انجام دهند.
اگر بخواهیم تعدادی ویژگی افرادی که اقامتگاه بوم گردی را دوست خواهند داشت، نام ببریم باید بگوییم اقامتگاه بوم گردی مناسب افراد صبور، علاقمند به محیط زیست، علاقمند به فرهنگ و جامعه محلی، علاقمند به تجربه‌های جدید و دوستدار تعامل با دیگران است. اگر تصورتان از اقامتگاه بوم گردی، جایی با امکانات هتل ولی معماری سنتی است، تصور اشتباهی است.
مسئولین اقامتگاه همیشه و در هر لحظه ممکن است در دسترستان نباشند چون تعدادشان معمولا کم است. اقامتگاه های بوم گردی باید تمیز باشند امّا خود مهمان ها هم در این نظافت باید همکاری کنند نه اینکه فقط انتظار داشته باشند مسئولان اقامتگاه در حال نظافت باشند.
همه اقامتگاه های بوم گردی امکان پذیرایی و تجهیزات رستوران ندارند و اگر داشته باشند شرایطشان محدود است. پس اگر شرایط خاصی برای غذا خوردن دارید، بدانید که قرار نیست امکانات پذیرایی اقامتگاه بوم گردی مثل رستوران و هتل باشد. حتّی اگر رستوران داشته باشند، از قبل باید اطلاع دهید که غذا می‌خواهید که بتوانند آماده کنند. گاهی منو غذاهای روزانه مشخص است و گاهی بین دو، سه گزینه می‌توانید انتخاب کنید. بسیاری از اقامتگاه های بوم گردی سعی می‌کنند غذاهای بومی و محلی داشته باشند، پس اگر فقط اهل فست فود و چلوکباب هستید، شاید اقامتگاه های بوم گردی مناسبتان نباشد!
تعداد اتاق‌های اقامتگاه بوم گردی معمولا محدود است؛ بنابراین اگر قصد اقامت داشتید باید سریع‌تر رزرو کنید.
از آنجایی که اقامتگاه های بوم گردی معمولا در محله های قدیمی و بومی هستند، لازم است به فرهنگ و سکوت زندگی مردم آن منطقه احترام بگذارید و باعث آزارشان نشوید. اگر اهل رعایت کردن حال دیگران و احترام به عقایدشان نیستید، بهتر است اقامتگاه بوم گردی را انتخاب نکنید. البته به دلیل کوچک بودن فضای اقامتگاه ها لازم است به زمان استراحت و فضای سایر مهمان ها هم احترام بگذارید.
گر چه نکات اقامتگاه بوم گردی به همین موارد محدود نمی‌شود، امّا احتمالا با خواندن این نکات دستتان آمده باشد فضای اقامتگاه بوم گردی چطور فضایی است و آیا ترجیح می‌دهید اقامتگاه بوم گردی را برای سفر انتخاب کنید یا انواع دیگر اقامتگاه را؟ انواع اقامتگاه را در این مطلب لست سکند می‌توانید بخوانید و اقامتگاه مطلوبتان را از میانشان پیدا کنید.
هزینه اقامتگاه بوم گردی چقدر است؟
شاید از بعضی افراد بشنوید که هزینه اقامتگاه بوم گردی بسیار کم است و اساسا عده‌ای به دلیل همین هزینه کمتر آن را انتخاب می‌کنند، امّا واقعیت این است که به این شکل نمی‌توان دقیق گفت که هزینه اقامتگاه بوم گردی همیشه کمتر از هتل و سایر انواع اقامت است. هزینه اقامتگاه بوم گردی گرچه بر اساس نرخ سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است امّا گاهی سطح خدمات و امکاناتش باعث افزایش یا حتّی کاهش قیمتش میشود.
امّا به هر حال اقامتگاه های بوم گردی هر کدام نرخ متفاوتی دارند؛ بعضی نرخشان نفر - شب است و بعضی بر اساس اتاق، قیمت می‌دهند. گاهی صبحانه هم روی قیمت اقامت حساب میشود و گاهی یا صبحانه ندارد یا اگر داشته باشد نرخ مجزا دارد! بنابراین چندان نمی‌توان بازه مشخصی به عنوان هزینه اقامتگاه بوم گردی مشخص کرد. امّا بین اقامتگاه های بوم گردی اگر کمی بگردید می‌توانید اقامتگاه بوم گردی ارزان هم پیدا کنید، ولی بهتر است ملاکتان برای انتخاب اقامتگاه بومگردی ارزان بودن نباشد، بلکه علاقه به این سبک اقامت و همسو بودن با اهداف آن شما را به سمت اقامتگاه بوم گردی بکشاند.
امّا این را هم در انتها لازم است اضافه کنیم که هزینه اقامتگاه بوم گردی هر چه باشد، نفعش به مردم محلی خواهد رسید و با چرخیدن چرخشان، اقتصاد جوامع محلی بهتر می‌چرخد.
کلام آخر
سعی کردیم هر آنچه لازم است درباره اقامتگاه بوم گردی بدانید را در این مطلب بنویسم امّا همچنان حرف‌های ناگفته بسیاری مانده که درباره این سبک از بوم گردی می‌توان گفت و از آن نوشت. آنچه لازم است به آن توجه کنید این نکته است که برای اقامت در اقامتگاه های بوم گردی دلایل کافی داشته باشید و صرف محبوب شدنشان، تصمیم به اقامت نگیرید؛ زیرا لازم است افرادی که در این اقامتگاه ها می‌مانند، همسو و در هماهنگی با اقامتگاه باشند وگرنه هم به خودشان خوش نمی‌گذرد و هم سایر مهمان‌ها و میزبان از حضورشان آزرده خاطر می‌شوند، همچنین ممکن است در مواقعی حضورشان حتّی به محیط زیست و جامعه محلی هم آسیب وارد کند!
همانطور که ابتدای متن هم گفتیم، اگر از علاقمندان اقامتگاه بوم گردی باشید، خود اقامتگاه ممکن است برایتان تبدیل به جاذبه شود و حتّی برای حضور در چنین فضاهای بکر و جذابی، تصمیم به سفر بگیرید.
آیا شما تجربه اقامت در اقامتگاه بوم گردی را داشته‌اید؟ از تجربه‌تان برایمان بگویید.
منابع: مقالات علمی گردشگری
