لایحه حمایت از ایرانیان خارج از کشور چیست؟

دبیرخانه شورای عالی امور ایرانیان خارج از کشور، در سال 1399 آماری را منتشر کرد که طبق آن تعداد ایرانیان مقیم خارج از کشور، به 4،037،258 نفر می‌رسید. برای این افراد (ایرانیان مقیم خارج از کشور) تا به حال قانونی جامع وجود نداشته است. با این حال، قوانینی مثل حمایت همه‌جانبه از حقوق ایرانیان خارج از کشور و همچنین جلب مشارکت آن‌ها به‌منظور شرکت در توسعه و پیشرفت کشور وجود داشته است.

حتی در این باره، رهبر هم بیانات خودش را درباره ایرانیان مقیم خارج کشور عنوان کرده است و در آن به مؤلفه‌های مختلفی اشاره کرده که حمایت از حقوق آن‌ها یکی از مباحث آن است. سیاست‌های کلی هم که در این بین وجود دارند، نگاهی فرصت‌محور برای جذب مشارکت اقتصادی شهروندان ایرانی خارج از کشور با هدف کمک به توسعه وطن دارند. بر اساس همین سیاست‌ها و بر پایه بیانات رهبر، این مسئله فراقوه‌ای است و تنها منحصر به یک قوه نیست. در این راستا قانون حمایت از ایرانیان خارج از کشور نوشته شده تا امکان استفاده از ظرفیت‌ها و زمینه رشد نیز فراهم شود.

در ادامه، بخش‌های مختلف این پیش‌نویس لایحه را می‌خوانیم و ماده‌ها و تبصره‌های استفاده شده در آن را بررسی می‌کنیم. توجه داشته باشید که این ماده‌ها و تبصره‌ها به‌صورت خلاصه و با لحنی ساده‌تر آورده شده‌اند تا راحت‌تر خوانده شوند و عین کلمات پیش‌نویس به‌کار نرفته است.

بهره‌مندی ایرانیان خارج از کشور از حقوق قانونی

همه کسانی که تبعه خارج از کشور هستند، بدون تبعیض جنسیت، نژاد، مذهب، دین، عقیده‌های سیاسی و نژاد، از مواردی که در زیر آمده‌اند، مثل ایرانیان داخل کشور بهره‌مند هستند. این ماده استثناهایی هم دارد که به موجب قانون ایجاد شده‌اند.

1.  احترام به حقوق سیاسی و مدنی و همچنین حمایت از حقوق فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی
2.  برابر بودن مقابلِ قانون و مراجع دادگستری داخلی و همین طور برخورداری از حق اقامه دعوا در مراجع قضایی، شبه قضایی و نیز اداری کشور

برای این ماده، یک تبصره هم وجود دارد که طبق آن، قوه قضاییه موظف است ظرف سه ماه، بستری را مانند یک سامانه یا... ایجاد کند که درخواست‌ها و شکایات در آن ثبت شوند و سپس برای بررسی آن‌ها اقدام شود.

بهبود برنامه‌ریزی و سیاستگذاری امور ایرانیان خارج از کشور

از زمان و تاریخ تصویب این قانون، برای سیاست‌گذاری، سامان دادن و برنامه‌ریزی امور ایرانیان خارج از کشور، ریاست شورای عالی امور ایرانیان خارج از کشور بر عهده رییس جمهور است. اعضای آن هم تعدادی از وزیرها، رئیس‌های دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط با شورای عالی هستند. دبیر این شورا هم وزیر امور خارجه است و محل دبیرخانه شورا هم در این بازه زمانی، وزارت امور خارجه است. در این ماده هم دو تبصره وجود دارد که در زیر آمده‌اند.

• تبصره 1. دولت وظیفه دارد که اعتبار سالانه مورد نیاز برای این دبیرخانه را در چارچوب لایحه‌های بودجه سالیانه و در ردیفی مستقل پیش‌بینی کند و آن را به مجلس بدهد.
• تبصره 2. وزارت امور خارجه هم باید در مدت سه‌ماه، آیین‌نامه اجرایی این ماده را فراهم کند و هیأت وزیران هم آن را در صورت بررسی، تصویب کند.

بهبود رفت و آمد ایرانیان خارج از کشور

وارد شدن به کشور و خارج شدن از آن، حقی برای هر تبعه ایرانی است. دولت باید تردد آن‌دسته از ایرانیان خارج کشور را هم که با محدودیت همراه است، توسط کمیسیون ویژه تردد آن‌ها، آسان کند. آیین‌نامه اجرایی آن هم به‌واسطه وزارت امور خارجه باید در مدت سه‌ماه آماده شود و به تصویب هیأت وزیران برسد.

در ماده 5، دو تبصره به ماده 18 قانون گذرنامه ضمیمه می‌شوند که به شرح زیر هستند:

• تبصره 1. اجازه خروج و صدور گذرنامه آن‌دسته از افرادی که کمتر از 18 سال سن دارند و پدرشان هم مقیم خارج از کشور است، می‌تواند از طریق درخواست مادر صورت گیرد.
• تبصره 2. اجازه خروج و صدور گذرنامه برای خانم‌هایی که همسران آن‌ها مقیم خارج از کشور هستند، با درخواست زوجه امکان‌پذیر است.

کسانی که تا قبل از زمان تصویب این قانون، به‌صورت غیرقانونی و غیرمجاز از کشور خارج شده باشند، می‌توانند هم‌سو با اهداف این قانون به کشور برگردند و از مجازات تعیین شده برای خروج بدون مجوز معاف شوند.

این ماده، تبصره‌ای است که به ماده 7 قانون مجازات اسلامی اضافه شده که در سال 1392 به تصویب رسیده است. طبق این تبصره، اگر ایرانیان خارج از کشور، کاری انجام دهند که طبق قوانین جمهوری اسلامی جرم باشد، اما مطابق قوانین کشور یا محلی که این کار را انجام داده‌اند، آن فعالیت جرم نباشد، فرد از شمول مقررات این ماده خارج است.

تقاضای عفو و امور حقوقی ایرانیان خارج از کشور

آن‌دسته از ایرانیان خارج از کشور که به‌واسطه محاکم قضایی داخل کشور محکوم شده‌اند، می‌توانند طبق قانون، تقاضای عفو کنند تا به آن‌ها رسیدگی شود و پس از بررسی، اقدامات لازم انجام شود.

دولت وظیفه دارد که توسط وزارت امور خارجه، کانون وکلا و... دسترسی ایرانیان خارج از کشور را به خدمات مشاوره‌ای ممکن سازد که این خدمات در حوزه حقوقی و قضایی به‌وسیله وکلای بین‌المللی و داخلی و همچنین مشاورانی صورت می‌گیرد که به حقوق ایران و حقوق کشور محل اقامت فرد تابعه مسلط هستند.

آیین‌نامه اجرایی آن هم با همکاری بخش‌های مختلفی مثل معاونت حقوقی، امور مجلس قوه قضاییه، وزارت دادگستری و چند جای دیگر، ظرف سه ماه توسط هیأت وزیران تصویب می‌شود.

اگر از مراجع قضائی خارجی، حکمی نسبت به اتباع ایرانی خارج از کشور صادر شود که در آن مفاد ماده 6 قانون مدنی رعایت نشده باشد، آن حکم در دو صورت معتبر است:

• 1. خلاف اخلاق حسنه و قوانین داخلی شرع نباشد
• 2. این قانون برای خودداری اصحاب دعوا از قانون صلاحیت‌دار نباشد و رسیدن به حق برای طرف ایرانی وابسته به صدور چنین حکمی نباشد.

در اینجا یک تبصره هم وجود دارد که طبق آن، تشخیص شرایط مطرح شده، بر عهده مرجع قضائی است که در نهایت حکم را شناسایی یا اجرایی می‌کند.

وضعیت سربازی ایرانیان خارج از کشور

اتباع ایرانی آقا که خارج از کشور ایران متولد شده‌اند و نیمی از زندگی‌شان را در کشور خارجی سپری کرده‌اند، می‌توانند برای خرید خدمت نظام‌وظیفه خود، طبق مبلغی که تعیین شده است اقدام کنند.

با این حال اگر فرد مشمول، یک فناوری با طرحی علمی را ارائه کند که مورد تأیید کمیسیون مربوطه باشد، احتمال معاف شدن او از پرداخت هزینه و در نهایت دریافت کارت معافیت وجود دارد.

احقاق حقوق ایرانیان خارج کشور

اتباع ایرانی که در قلمرو کشورهای دیگر هستند، از حقوق مختلفی برخوردارند که زیرمجموعه مبحثی به‌نام «حق حمایت دیپلماتیک» است. این حقوق شامل مساعدت و کمک به آن‌ها در حفظ کردن اموال، منافع و مالکیت فکری است، مخصوصا حفظ منافع زنان، جوانان، کودکان، زندانیان.

دولت ایران این وظیفه را هم دارد که اگر حقوقی از اتباع ایرانی خارج از کشور ضایع شد، تمامی اقدامات لازم را برای گرفتن کامل حق او انجام دهد و حتی در صورت لزوم، اقامه دعوا کند.

یک تبصره هم برای این ماده وجود دارد که طبق آن، با همکاری معاونت حقوقی ریاست جمهوری و وزارت امور خارجه در مدت سه‌ماه، باید آئین‌نامه و سامانه خدمات حقوقی برای رسیدگی به درخواست‌های ایرانیان خارج از کشور که علیه دولت‌ها انجام می‌گیرد، ثبت و سپس بررسی شود.

تقویت هویت ایرانی در خارج از مرزها

دولت موظف است که برای تقویت و حفاظت از هویت ایرانیانی که خارج از کشور هستند، همچنین برای استمرار ارتباط ایرانیان با سرزمین مادری خود، آموزش خط و زبان فارسی و همین طور فرهنگ و هنر ایرانی را برای آن‌ها ممکن کند. این کار باید به‌صورت حضوری یا مجازی انجام شود.

جذب نخبگان ایرانی خارج از کشور

به‌منظور جذب نخبگان علمی و استعدادهای ایرانی که خارج از کشور هستند، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری وظیفه دارد که شرایط جذب را برای آن‌ها در دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، شرکت‌ها و مؤسسه‌های دانش‌بنیان و... مهیا کند.

تبصره این ماده هم آن است که آیین‌نامه آن باید توسط وزارت علوم، وزارت بهداشت، سازمان اداری استخدامی کشور و چند نهاد و سازمان مرتبط دیگر انجام شود.

تسهیل فعالیت‌های تجاری ایرانیان خارج از کشور

همه دستگاه‌های اجرایی این وظیفه را دارند که اقدامات لازم را برای آسان کردن فعالیت‌های بازرگانی، اقتصادی و سرمایه‌گذاری انجام دهند تا ایرانیانی که خارج از کشور هستند، بتوانند فعالیت‌های این چنینی را در چارچوب شرکت‌ها، مؤسسه‌های دانش‌بنیان و... انجام دهند. این ماده دو تبصره هم دارد که به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

• تبصره 1. وزارت دارایی، بانک مرکزی و چند وزارت‌خانه و نهاد دیگر با همکاری هم باید آیین‌نامه اجرایی این ماده را تهیه کنند.

• تبصره 2. وزارت امور خارجه می‌تواند بر اساس ضرورت، بخش جذب نخبگان، سرمایه‌گذاری و... را با همکاری وزارت صنعت و چند وزارت‌خانه دیگر، در سفارتخانه‌های جمهوری اسلامی تاسیس کند.

حمایت از ایرانیان خارج از کشور در حوادث غیرمترقبه

دولت وظیفه دارد که تمامی اقدامات حمایتی خود را در زمان حوادث غیرمترقبه و وضعیت بحرانی انجام دهد. این حمایت‌ها مثل انتقال به نقطه امن، ارائه خدمات درمانی و... است. همچنین این حمایت‌ها از طریق نمایندگان جمهوری اسلامی ایران یا سازمان‌های بین‌المللی با مشارکت نهادهایی مثل صلیب سرخ، هلال احمر و با هماهنگی دولت میزبان انجام می‌شود.

معافیت مالیاتی ایرانیان خارج از کشور

سازمان امور مالیاتی موظف است که با همکاری وزارت امور خارجه و همین طور وزارت ارتباطات، زمینه‌های مورد نیاز در سطح استانداردهای امنیتی کشور را به‌منظور انجام کارهای مالیاتی مثل پرداخت مالیات و بهره‌مندی از معافیت‌های مالیاتی برای ایرانیان خارج از کشور آماده کند.

خدمات الکترونیک برای ایرانیان خارج از کشور

دولت وظیفه دارد که برای دسترسی ایرانی‌ های خارج از کشور به خدمات دولت الکترونیک، زمینه‌های لازم را در باب استانداردهای امنیت نرم‌افزار و شبکه کشور مهیا کند. آیین‌نامه آن هم توسط وزارت ارتباطات و با همکاری وزارت امور خارجه و دستگاه‌های دیگر تهیه می‌شود.

سرمایه‌گذاری و کسب و کار ایرانیان خارج از کشور

دولت وظیفه دارد ورود سرمایه ایرانیان خارج از کشور را به داخل کشور آسان کند و به‌طور کلی نقل و انتقال مالی را تسهیل کند. وزارت امور خارجه، بانک مرکزی و وزارت امور اقتصاد و دارائی وظیفه دارند که ظرف مدت سه‌ماه این طرح را کامل تهیه و به تصویب هیأت وزیران برسانند.

وزارت اقتصاد با همکاری وزارت صنعت و چند وزارتخانه دیگر وظیفه دارد که با در نظر گرفتن قانون، شرایط گرفتن مجوز کسب و کار را برای فعالیت‌های اقتصادی ایرانیان خارج کشور در داخل ایران مهیا کند.

امور بانکی ایرانیان خارج از کشور

وزارت امور خارجه وظیفه دارد که با همکاری دستگاه‌های مربوط، بانکی از اطلاعات و شبکه ارتباطات کامل و جامع بین اتباع ایرانی در خارج از کشور را با اهداف این قانون، فراهم کند.

ضمانت اجرا

اگر در این قانون و سایر قوانین، هر یک از اشخاص مسئول و مذکور از وظایف تشریح شده خودداری کردند، در صورتی که از کارکنان دستگاه‌های اجرایی باشند، از خدمات دولتی و عمومی بین شش تا دو سال انفصال موقت می‌شوند یا به جزای نقدی درجه یک محکوم می‌شوند. اگر هم از کارکنان دولت نباشند، به محرومیت از فعالیت شغلی یا حرفه‌ای به مدت 6 ماه محکوم می‌شوند.

سخن آخر

در این مطلب تمامی ماده‌ها و قوانین و تبصره‌هایی را که برای حمایت از ایرانیان خارج از کشور بود، با زبانی ساده‌تر عنوان کردیم تا بتوانید از کلیت این ماده‌ها و چگونگی اجرایی شدنشان آگاه شوید. امیدواریم چنین طرح‌هایی شرایط را برای ایرانیان خارج از کشور ساده‌تر کند.

تألیف: تیم نویسندگان لست سکند