سفر به بهشت آذربایجان

از سه هفته قبل از سفر ضمن هماهنگی با مسئول مهمانسرای اداره مون در کلیبر، بالاخره بعد از پیگیریهای مکرر تونستم به مدت دو شب (چهارشنبه و پنجشنبه 5 و 6 شهریور1393 ) سوئیت شماره2 مهمانسرارو رزرو کنم.

طوری برنامه ریزی کردم که چهارشنبه عصر(بعدازوقت اداری)از تبریز به کلیبر رفته وبه اتفاق همسفرانم شب رو در مهمانسرا استراحت کنیم تا صبح زود قبل از گرم شدن هوا به" قلعه بابک"صعودکنیم.از آخرین باری که به قلعه رفته بودم چیزی حدود 15 سال می گذشت وازمدتهاپیش دراین فکربودم که ضمن دیداری دوباره ،قدرت بدنی خودمو هم محک بزنم.بنابراین طبق برنامه ،عصر چهارشنبه وسایل موردنیازمونوتوصندوق عقب خودرو شخصی ام جاسازی کرده و به همراه خانم،پدرخانم وعموی خانم ساعت 17 تبریزرو به مقصد کلیبر ترک کردیم.اهردر95کیلومتری شمالشرقی تبریز ،بزرگترین شهرمابین تبریز و کلیبره وازشهرهای قدیمی استان آذربایجان شرقی محسوب میشه.

این شهردرارتفاع 1341متری ازسطح دریاودارای زمستانهای سرد(تا27درجه سانتیگراد زیرصفر)وتابستانهای معتدله(حداکثرتا34درجه بالای صفر).نام قدیمش،"میمد" هستش.عده ای از مورخان ریشه اهر رو از"هر" و یا"هو" که به معنی خورشیده ونشانه مذهب مهرپرستی است، دانسته اند.این شهرستان از دو شهر "اهر" و "هوراند"و350 روستا تشکیل یافته که البته ناگفته نماند که اخیرا هوراند به شهرستان تبدیل شده.جمعیت شهر اهر حدود100 هزارنفروپنجمین شهر پرجمعیت استان محسوب میشه.

حدود ساعت 18 به شهر اهر رسیدیم.جاده تبریز –اهر بجز چندکیلومتر خروجی تبریز و ورودی اهرکه بزرگراهه ،قسمت اعظم راه بصورت دوبانده رفت و برگشته که بسیار هم پرحادثه هست وجا داره مسئولین ذیربط با توجه به سیل عظیم گردشگران به این منطقه و بخصوص کلیبر نسبت به عریض نمودن جاده اقدام کنند.باتوجه به اینکه اهر شهر تاریخی و عالم پروریه چند جای دیدنی داره که برجسته ترینش" بقعه شیخ شهاب الدین محمود اهری" در داخل شهرهستش.چون من این محل رو خیلی دوست دارم و چندین بار اونجارو دیده بودم فقط به خاطر همسفرام که اونجارو ندیده بودند و همچنین داشتن چند دقیقه فرصت جهت استراحت ،از نمای خارجی بقعه(موزه داخل مجموعه تا ساعت 15 باز می باشد) دیدن کرده و دقایقی رو در پارک زیبای جوارش قدم زدیم.

بقعه شیخ شهاب الدین محمود اهری

شیخ شهاب الدین محمود اهری در سال 580 ه.ق در اهر چشم به جهان گشود.در سنین کودکی قرآن رو از پدرش آموخت بطوریکه در 10 سالگی حافظ کل قرآن شد.رشته های صرف،نحو،فقه،اصول و اخلاق رو در محضرملا حسن اهری فراگرفت ودر 25 سالگی جهت تکمیل مراحل علمی و عرفان راهی بغداد شد ودر محضرشیخ رکن الدین سجاسی به کسب فیض پرداخت وبه دامادیش مفتخر شد.ایشان به همراه همسرشان(خدیجه سلطان) تنها صاحب یک پسر شدند به نام علی که بعدها به شیخ علی اهری معروف شد.شیخ شهاب الدین به دستوراستادش مامور ارشاد مردم ارسباران(قره داغ) شده و همراه همسرشان عازم اهر شدند.ایشان در محل کنونی بقعه سالها به هدایت و ارشاد مردم پرداخت و در سال 665 ه. ق(85 سالگی) در اهر چشم از جهان فروبست و مقبره ایشان همینک در همین بقعه زیارتگاه عاشقان علم و ادب و عرفان می باشد.اثر معروف شیخ به نام " مثنوی عشق نامه" از ایشان به یادگار مانده است:

به نام عشق شداین نامه آغاز

به ختمش "عشق نامه" نام شد باز

از مریدان معروف وی می توان به شیخ جمال الدین تبریزی- شیخ زاهد گیلانی و شیخ صفی الدین اردبیلی اشاره کرد. مجموعه حال حاضر بقعه محل خانقاه ومقبره شیخ میباشدکه شامل ساختمان خود خانقاه-مسجد-ایوانی بلند-مناره ها و تعدادی غرفه است.این خانقاه در سال 1374 به موزه ادب و عرفان تبدیل شد که تنها موزه عرفان در ایران است.در مسجد داخل مجموعه دست نوشته هائی از شیخ بهائی – شاه عباس سوم و ابولقاسم نباتی موجود می باشد.

داخل موزه ادب و عرفان

بعد از خرید مقداری شیرینی اهری از یکی از قنادیهای داخل شهر،ساعت 45/18 اهر رو به مقصد کلیبر ترک کردیم.این جاده دوطرفه 55 کیلومتری، کوهستانی و بسیار زیباست.بین راه در یکی از مناطق زیبای اطراف جاده لحظاتی جهت صرف چائی و شیرینی توقف کردیم.سپس به مسیرمون ادامه داده و بعد از عبور از کنار یک چشمه آب شیرین و گوارا ومشاهده نمای دور از قلعه پیغام وگذر از روستای مذکوردر 10 کیلومتر مونده به کلیبر ،ساعت 30/20 به شهر زیبا و توریستی کلیبر رسیدیم.

کلیبر شهر کوچکی با نام قدیم " بذ" با جمعیت حدود 10هزارنفری در میان کوههای سربه فلک کشیده جاویدان و جمهور قرارگرفته است.این شهر شمالی ترین شهر استان بوده که با جمهوری آذربایجان هم مرز است.زیباترین،مشهورترین و پربازدیدترین جاذبه های منطقه کلیبرشامل قلعه بابک،قلعه دره سی(دره ای که پائین قلعه بابکه)،مکیدی دره سی( دره مکیدی) وجنگلهای آینالو(واژه آینالو از آئینه مشتق شده و به علت ساخت ساختمان زیبائی که داخل آن آئینه کاری بوده وتوسط یک فرد ارمنی به نام تومانیانس در یکی از روستاهای آن منطقه احداث شده ،گرفته شده است) می باشد. از شهرکلیبر 4 جاده خروجی وجوددارد.

جاده اول که اشاره شد و راه ورود ما به کلیبر از اهر بود.جاده دوم جاده ایست که به بخش آبش احمد ختم شده و مجتمع عظیم نوسازوزیبای آبدرمانی آبگرم "متعلق" نزدیک آبش احمد در این مسیر قراردارد.جاده سوم راه جدیدالاحداثی است که کلیبر رو به روستای "جانانلو"( چسبیده به رودخانه ارس ) متصل کرده که فوق العاده جاده خوب و مسیر زیبائی است که یک طرف جاده، کوههای زیبا و سرسبز و طرف دیگر دره و رودخانه است نهایت این جاده به بخش" خدافرین" منتهی می شود(که اخیرا به شهرستان تبدیل شده) که مرز شمالی ایران و جمهوری آذربایجان است و سد زیبای خدافرین در این مسیر قرار دارد و درنهایت جاده چهارم که مسیر این سفرنامه است از سمت جنوبغربی شهر خارج شده وبه ترتیب قلعه دره سی،قلعه بابک ،مکیدی دره سی و جنگلهای آینالو در این مسیر واقع شده که در زیر به توضیح آنها می پردازیم.

هوا دیگه کاملا تاریک شده بود و من سریع به نگهبانی ادارمون رفته و کلید مهمانسرا رو گرفتم.وسایل مورد نیازمونواز صندوق عقب خودروبه داخل مهمانسرا بردیم و جابجا شدیم. چون همگی خسته شده بودیم بعد از صرف شام مختصر به استراحت پرداختیم.

ساعت 6 صبح روز پنجشنبه مختصری صبحانه برداشتم و به همراه عموی خانم سوار خودرو شدیم و به سمت قلعه بابک حرکت کردیم.بعد از حدود 5 کیلومتربه یک سه راهی می رسیم که سمت چپ بعد از حدود 200 متر به قلعه دره سی میرسه که منطقه بسیار زیبا وسرسبزوخوش آب و هوائی است که دارای امکانات خوبی جهت اسکان گردشگران می باشد.این منطقه پائین قلعه بابک محسوب شده و اولین راه صعود به قلعه با عبور از داخل جنگل و دره بوده و مسیر نسبتا سخت و نفس گیریست.بعد از گذر از این سه راهی حدود 3 کیلومتر بعد به دومین و اصلی ترین راه صعود به قلعه میرسیم که من 15 سال قبل از این مسیر به قلعه رفته بودم.

این مسیر هرچند طولانیست(رفت و برگشت حدود6 ساعت) و دارای پله های زیادیه ولی شیب کمتری نسبت به مسیر اول دارد.چون ما فرصت زیادی نداشتیم و بایستی قبل از ظهر به مهمانسرا برمی گشتیم پس به راهمون ادامه دادیم وبعد از 2 کیلومتر به مسیر سوم وآخر رسیدیم. در سمت چپ جاده به"ائل یولی" (جاده عشایری) رسیدیم. جاده حدود 3 کیلومتری خاکی بود که ما را تا نزدیک محل اسکان عشایرمی بردو در جوار چادرهای آنها(اوبا) خودرومونو پارک کرده و پیاده شدیم . ابتدا در بالای یه تپه مشرف به چادرهای عشایرساعت30/6 صبحانه مونو صرف کردیم.

محل اسکان عشایر در دامنه قلعه بابک در ائل یولی

از این محل تا خود قلعه با قدمهای معمولی حدود یک ساعت زمان برد.مسیر زیاد سختی نبودواین مسیر مختص مسن ترها و خانواده هاست.در قسمت انتهائی مسیر از یک دالانی عبور کردیم وکه به دنبال آن تا خود قلعه مسیر بصورت پلکانی بوددربین راه آب آشامیدنی(چشمه) و سرویس بهداشتی هم وجود داشت.

انتهای مسیر ائل یولی و پلکانی به قلعه بابک

حوالی ساعت 8 در بالای کوه و داخل قلعه بابک بودیم.چون صبح بود و هنوزگردشگران به قلعه نرسیده بودند، مسیر نسبتا خنک و آرام بود.

قلعه بابک

در اینجا اشاره ای مختصر به زندگینامه بابک خرمدین و قلعه بابک خالی از لطف نخواهد بود:

بابک فرزند مرداس در آذربایجان به دنیا آمدوازهمان ابتدای کودکی نشانه های نبوغ ودلاوری را از خودنمایان ساخت.در روزگاری که بابک در آن می زیست(حوالی سالهای200 ه.ق) از سالهای پر تلاطم تاریخ ایران بود.ازیکسو حاکمیت ستمگرانه خلفای عباسی در بغداد و ظلم وستم اشراف و خوانین محلی کمر مردم را به سختی خم کرده بود.در طی بیش از دو قرنی که اعراب بر ایران تسلط داشتند(تااواخر قرن دوم هجری) قیامهای مردمی وجسته گریخته ای توسط ابومسلم خراسانی، سنباد،حمزه بن آورک و استاد سیس صورت گرفت ولی این قیامها راه به جائی نبرد و همچنان ظلم خلفای اموی و عباسی بصورت بی رحمانه ادامه داشت.

در چنین شرایط اسفباری بود که مردم شمالغرب ایران بیش از پیش در معرض ظلم مامون ومعتصم این دو خلیفه ددمنش عباسی قرار داشتند.بابک به حلقه آتش مبارزان جاویدان پیوست ودرسال 200ه.ق بعد از مرگ جاویدان جانشین وی شد.مردانگی بی بدیل،صداقت بیان،قدرت اراده و نیرومندی جسم او باعث شداکثر اقوام شمال ،غرب ،فلات ایران و حتی قفقاز و روم به این جنبش آزادیخواه بپیوندند و خواب راحت را از چشم خلفای ستمگر سلب نماید.در نهایت بعد از 23 سال مبارزه و پیروزیهای متعدد بر 6 فرمانده ارتش عباسی با خیانت "افشین"که از یاران نزدیک بابک بود،دستگیر و از اوج کوهستانهای پر افتخار "بذ"(نام قدیم کلیبر) به قصر پرازنیرنگ بغدادفرستاده شد.در سامرا به دستورمعتصم عباسی او رامثله کردند.ابتدادست راست سپس دست چپ بعد پاها و در نهایت دو خنجر برسینه اش فروبردند.روایت می کنند بعدازبریدن دست راست،بابک بادست چپ ، خون دست راستش را بر گونه های خود ریخت تا همچنان سرخی خود را حفظ کند و کسی فکرنکند ترسی بخود راه داده است وبه زبان ترکی این شعر را بر زبان راند:

" قویمارام رنگیم سارالسین هرقدرقانیم آخا"

" معتصم دئردوشمانیم من شئراولکه لره بابکم"

(هرچقدر خونم جاری شود نمی گذارم رنگ چهره ام زرد شود.معتصم دشمن من است و من برای سرزمینهای جسور، بابک هستم.)

روز اعدام بابک دوم صفر223 ه. ق درشهر سامرا(پایتخت دولت عباسی ) یک روز فراموش نشده برای ایرانیان بود. بنای قلعه بابک در 50 کیلومتری شمال شهرستان اهر و5کیلومتری جنوبغرب کلیبر در ارتفاع حدود 2500 متر از سطح دریا بر فراز قله کوهستان جمهور واقع شده است.اطراف قله از سه طرف به دره های عمیق 400 تا 600 متری منتهی می گردد وتنها راه عبور نیز بایستی از دالانی با پلکانهای نامنظم عبور کرد.قصری با سه طبقه باتالار اصلی که اطراف آنرا هفت اتاق فرا گرفته که اتاقها به تالار مرکزی متصل می گردد.پلکانها،آب انبارها وستونهای کاذب از دیگربناهای قصر می باشدکه قسمت اعظم آنها هم اکنون ازبین رفته و خرابه های آن همه ساله بخصوص از اردیبهشت تا آبان ماه ،مخصوصا 10 تا 13 تیر(جشن تولد بابک) پذیرای دهها هزار گردشگر می باشد.

بعداز بازدید نیم ساعته از قلعه ،به پائین آمده و در بین راه به محل اسکان یکی دیگر ازعشایر رسیدیم که مشغول پخت نان سنتی"ساج" بودند.

چادر محل پخت نان ساج عشایر پائین دست قلعه بابک

حوالی ساعت0930 که ما به نزدیک اتوموبیلمون رسیدیم که به مهمانسرا بازگردیم ،عده کثیری از هموطنانمونوبا شماره های مختلف پلاکها دیدم که ماشیناشونو کنار چادر های عشایر پارک کرده و آماده حرکت به طرف قلعه بابک بودند.ساعت 10 به محل اقامتمون تو مهمانسرا رسیدیم.همسفران ما تازه از خواب بیدار شده و صبحانشونو میل کرده بودند.بعد از کمی استراحت ،مهیای حرکت به طرف دره مکیدی جهت استفاده از طبیعت و مناظر زیبای آنجا و صرف ناهار شدیم.

12 کیلومتر بعد از سه راهی" ائل یولی" (جاده خاکی عشایری) ویا 22 کیلومتری کلیبر،پس از گذر از روستاهای شجاع آباد،هجراندوست،آغویه و علی آباد منطقه خوش آب و هوا و جنگلی با دره ای زیبا که از داخل آن رودخانه ای پر آب رد می شود، بنام مکیدی دره سی (دره مکیدی) قرار دارد.

با پرداخت 5000 تومان ورودیه اولیه به منطقه گردشگری "آینالو" در ابتدای خروجی کلیبرو5000 تومان در ورودی مکیدی دره سی ،وارد منطقه حفاظت شده دره مکیدی شدیم.البته این نکته رو هم یادآور بشم که این مبلغ مربوط به سه شب اقامت شما در منطقه است و اگر خواستید دوباره به کلیبر برگردید ، با نشان دادن قبض ،مبلغی رو دوباره پرداخت نخواهید کرد. بعد از استقرار در یک محیط باصفا،جوجه ها رو که از دیروز آماده کرده بودیم ،کباب کرده و با برنجی که در مهمانسرا درست کرده بودیم، ناهارو صرف کردیم.بعد از کمی استراحت از طبیعت زیبای اونجا بهره مند شدیم.

دره مکیدی

دره مکیدی یک کمپ اقامتی است که با امکانات مناسب محیطی زیبا، با صفا و دل انگیزی رو حداقل برای یک شب ایجاد می کنه. این پارک جنگلی به مساحت تقریبی 50 هکتاردر پشت کوهستانهای جاویدان قرار داشته وگستره آن از قلعه دره سی آغاز و تا جنگلهای آینالو در کنار رودخانه ارس ادامه می یابد.در ارتفاعات این تفرجگاه وجود انواع گونه های گیاهان داروئی مانند:آویشن،کهلیک اوتی(کاکوتی)،شیرین بیان ،بومادران و...به جاذبه های این پارک اضافه می کند ودر جنگلهای آن وجود گونه های : کیکم،سماق، زرشک،اناروحشی،سیب و گلابی وحشی حکایت از غنای جنگلی این منطقه دارد.همچنین وجوددرختان و درختچه های میوه های گوناگون مانند : گردو،فندق،تمشک و مخصوصا زغال اخته همراه با زمزمه آواز پرندگان همراه با نسیم خنک ، چشم ودل هر رهگذر رو نوازش می دهد.

منطقه کلیبر به وجود میوه بسیار با ارزش " زغال اخته " بخود می بالد.همه ساله در این ماه(اواخر شهریور و اوایل مهر ماه) سبدهای پر این گوهر قرمز رنگ کل منطقه رو فرا می گیردولی متاسفانه امسال بعلت تگرگ زدگی در بهار کل محصول از بین رفته بود و ما آثاری از این میوه رو مشاهده نکردیم.همه ساله از طرف سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری و همکاری سایر ارگانها و نهادها،جهت آشنائی مردم با این میوه پرخاصیت و همچنین اناروحشی،جشنواره های زغال اخته و انار در یکی از شهرها یا روستاهای منطقه ارسباران برگزار می گردد.

دره مکیدی تا چند سال گذشته جنگلی بکر و دست نخورده ومملو از درختان فندق وانواع حیوانات وحشی بود اما در این سالهای اخیر قسمتی از آن جهت جلوگیری از ورود حیوانات وحشی با فنس فلزی محصور گشته و با احداث آلاچیق، بوفه، باربیکیو،پارکینگ و سرویسهای بهداشتی جهت رفاه حال مسافران، آخر هفته های ماههای گرم سال بخصوص از اردیبهشت تا آبان ماه پذیرای گردشگران بیشماری از شهرهای مختلف کشورمان می باشد.

حوالی عصر از جنگل مکیدی به طرف کلیبر برگشته و در سه راهی قلعه دره سی به طرف آن رفتیم. قلعه دره سی یک منطقه خوش آب و هوا با امکانات مناسب گردشگری مملو از درختان جنگلی و درست پائین قلعه بابک قرار گرفته است . مسافران زیادی چادر زده و یا در ویلاهای آنجا اتراق کرده بودند.مسیر قلعه دره سی رو به سمت بالا از جاده ای که تازه آسفالت شده بود ادامه دادیم تا در نهایت به آخرین نقطه مسکونی بلندی، به روستای زاویه رسیدیم.

منظره مناطق اطراف کلیبر و قلعه دره سی از بالای روستای زاویه

صبح روز جمعه وسایلمونو جمع کردیم و باتحویل کلید مهمانسرا به نگهبان اداره مون، کلیبر رو از مسیر جنگلهای آینالو به سمت سه راهی عاشقلو ترک کردیم.فاصله جاده آسفالته و بسیار باصفای کلیبر تا کمپ اصلی جنگل آینالو 55 کیلومتره ولی بعد از مکیدی دره سی (22 کیلومتری کلیبر)تا خود کمپ آینالو(33 کیلومتر)و15 کیلومتر بعد از آن تاروستای عاشقلو(که در کنار رودخانه ارس واقع شده) کل اطراف جاده جنگل های آینالو رو شامل می شود.طبیعت زیبا و سحرانگیز آینالو چشم هر بیننده ای را مسحور کرده و باد خنک و دلپذیری صورت انسان را نوازش می دهد. گلها ، گیاهان وحشی ،درختچه های تمشک وحشی با طعم واقعی وخوش مزه اش ودرختان انار وحشی کل سراسر کنار جاده را پوشانده و هماره همراه شماست.

نمونه ای از طبیعت زیبای آینالو

منطقه گردشگری آینالو از معدودمناطق کشوراست که طبیعت زیبای آن دست نخورده باقیمانده است(البته اخیرا به واسطه احداث جاده آسفالته و هجوم تعداد اندک گردشگران بی مسئولیت ،متاسفانه شاهد آلودگی های مختصرزیست محیطی در این محیط باصفا شده ایم ).اینجا بخشی از جنگلهای بکر و کهن ارسباران می باشد.مناطق زیبای اطراف روستای آینالومنطقه حفاظت شده ای به وسعت 180 هکتار است که پذیرای بیش از 26راس مارال می باشد.این جنگلها علاوه بر تنوع عظیم گیاهی ،عمده ترین گونه های پستانداران و پرندگان رادرچترحمایت خوددارد.درحال حاظر 17 گونه ازحیوانات درحال انقراض مانند سیاه خروس،اردک سرسفید،میش مرغ قره قشلاق وپلنگ در این منطقه نگهداری می شوند و درحال ازدیاد نسل می باشند.

به خاطر وجود گونه های متنوع وعظیم گیاهی ، زنبورداران بومی و مهاجر با استقرار کندوهای خود در سراسر این منطقه مشغول تولید یکی از بهترین وبا کیفیت ترین عسلهای کشور می باشند.

استقرار یکی از زنبورستانها در کنار جاده آینالو-عاشقلو

بعد از عبورازجنگلهای زیبای آینالو واستفاده از تمشکهای وحشی خوش طعم کنارجاده،به روستای بزرگ و زیبای عاشقلو درکناررودخانه ارس رسیدیم.اینجا یک سه راهیست که سمت راست درامتدادرودخانه ارس بطرف روستای جانانلو و شهرستان خدافرین(مرز بین ایران وجمهوری آذربایجان) راه داردوازسمت چپ جاده بازهم در امتداد رود ارس به طرف روستاهای تاریخی و زیبای اشتبین وکردشت و منطقه زیبا و توریستی آسیاب خرابه(خارابا درمانی) و در نهایت به منطقه آزاد ارس و شهرستان جلفا راه دارد.ما سمت چپ جاده را انتخاب کردیم چون مسیرمان بطرف شهرستان جلفا بود.بعد از حدود 5/1 ساعت رانندگی با سرعت متوسط 60 کیلومتر برساعت درجاده زیبا و کم عرض که دارای پستی و بلندیهای متناوب در امتداد رودخانه ارس بود ،.به یک سه راهی رسیدیم که تابلوئی به رنگ قهوه ای روشن، روستای تاریخی اوشتبین رادرسمت چپ جاده نشان می داد.

بعد از حدود 4 کیلومتر رانندگی در جاده آسفالته و فرعی و ضمن عبور ازدره و باغات زیبا ونرسیده به روستا به یک دو راهی رسیدیم که جاده خاکی پرازسنگلاخ در سمت چپ ما بود و تابلوئی نصب شده بود و رویش نوشته شده بود" بطرف مقبره حکیم سید ابولقاسم نباتی".کمی منگ شدم و پیش خود فکر کردم چطور شاعر بزرگ و بلندآوازه ایرانی که شاید در ایران عده کمی او رابشناسند ولی فکر نمی کنم در کل جمهوری آذربایجان و حتی قفقاز و ترکیه کسی وجود داشته باشد که اسم این شاعر را نشنیده و یا چند بیتی از اشعارش را حفظ نکرده باشد و چند سال پیش یک فیلم سینمائی از زندگی این شاعر معروف در باکو ساخته شده و اشعار زیادی از وی در فولکولور آنها ثبت شده که اینگونه مقبره اش مهجور مانده و حتی جاده خاکی اش هم بسیار سنگلاخی و صعب العبوراست . در صورتیکه با کمی توجه و سرمایه گذاری، این مقبره و این منطقه می تواند قطب بزرگ گردشگری شود وبا سرازیر شدن سیل عظیم گردشگران بخصوص از جمهوری آذربایجان ،قفقاز و ترکیه باعث اشتغال جوانان بسیار با حجب و حیا و متشخص منطقه در نهایت باعث رونق اقتصادی کشورمان گردد.

حکیم سید ابولقاسم نباتی، شاعر ایرانی قرن13 ه.ق در سال 1191ه.ق در روستای اشتبین دهستان دیزمار شرقی بخش سیه رود شهرستان جلفا متولد شد.فرزند میریحیی ملقب به سید محترم اشتبینی بود.دوران کودکی و جوانی را در روستا به کار دامداری و باغبانی گذراند و زیبائیهای طبیعت ذوق سرودن شعر را در وجودش شعله ور کرد. رفته رفته به عرفان گرایش پیدا کرد و به مطالعه آثار حکیم عمر خیام،مولوی و حافظ پرداخت.بعدها به اهر رفت ودر بقعه شیخ شهاب الدین محمود اهری گوشه عزلت گزید و اواخر عمر دوباره به زادگاهش بازگشت ودر سال 1262ه.ق در سن 71 سالگی در اشتبین(زادگاهش) بدرود حیات گفت.جمع اشعار بجا مانده از وی به 5000 بیت بالغ می گردد که حدود نصف آن فارسی و نصف دیگرش به زبان ترکی است.اشعار این شاعر گرانمایه در جمهوری آذربایجان ،قفقاز ، ترکیه و ایران طرفداران بسیاری دارد. در احوال او نشیب و فرازهای زیادی به چشم می خورد گاهی صوفی ودرویش گاهی رندوخراباتی گاهی عارف وعاشق وگاه مسلمان وکافر می باشد.تخلص او دراشعارش:نباتی،خان چوبانی،مجنون و مجنون شاه می باشد.

نمونه شعر فارسی:

عمرچون همدم مرگ است چه هشتاد و چه بیست

خوشدل آنکس که دراین میکده آزاد بزیست

نمونه شعر ترکی:

گوره سن من نئیه یارب بئله نالان ائولدوم؟

غلط ائتدیم کی سنه واله و حیران ائولدوم؟

دیدار از این مقبره رو به زمان دیگری موکول کردیم چون هم جاده اش ناجور بود وهم اینکه همسفران ما تشنه و گرسنه بودند و زمان زیادی نداشتیم. بعد از گذر از این دو راهی چند صد متر بعد به روستای اشتبین رسیدیم.

روستای تاریخی اشتبین

قدمت این روستا به 700 سال پیش برمی گردد و از مجموع سه آبادی به نامهای هراس،سیاوشان وجعفرآبادتشکیل شده است.اشتبین از دو کلمه اوچ یا اوش به معنی سه و دبین یا تبین به معنی طایفه ساخته شده است که اشاره به همان سه آبادی دارد.این روستا شبیه روستای ماسوله بصورت طبقه طبقه روی هم ساخته شده وچندکتیبه به خط ثلث مربوط به دوره صفوی و کتیبه مرمرین مربوط به آرامگاه خواجه ملک کدخدا به تاریخ 843ه.ق و کتیبه های تاریخی دیگر از آثار تاریخی این روستاست.روستای اشتبین در تاریخ 17 خرداد1379 با شماره ثبت 2692 در آثارملی ایران به ثبت رسیده است.از محصولات معروف این روستا می توان به انگور،انجیر، گردو،زغال اخته و انار نام برد.

رب انار از محصولات مهم واصلی این روستاست.بطوریکه با تهیه آب انارهای ترش وحشی و محلی وجوشاندن آن به روش خاصی، ربی بدست می آید که به جرات می توان گفت یکی از بهترین ،سالمترین و خوشمزه ترین رب انارهای دنیا می باشد.نشان به این نشان که من خودم 5 سال پیش ضمن بازدیدی که از این روستا داشتم یک ظرف رب انار (در اندازه نوشابه های یکبارمصرف 5/1 کیلوئی) خریداری کردم که هنوز که هنوزه نصف آن در یخچال منزل با همان طراوت و طعم و مزه اولیه موجود می باشد.اما متاسفانه امسال بدلیل بارش تگرگ در بهار کلیه محصول انار منطقه نابود شده بود وما هیچ رب اناری در سطح روستا مشاهده نکردیم ولی در عوض انگور و انجیر فراوان بود و مقداری جهت مصرف خریداری کردیم.

نمائی دیگر از روستای تاریخی اشتبین

قسمت انتهائی روستا بن بست بوده و به کوه و دره ای ختم می شود که بسیار زیبا و باصفاست.

دره سرسبز و زیبای انتهای روستای اشتبین

بعد از صرف ناهار در یکی از باغات اطراف روستا مسیرمان را به طرف روستای کردشت ادامه دادیم.

یکی از باغات زیبای اطراف روستای اشتبین

بعد از طی مسیر 33 کیلومتری وحدود نیم ساعت رانندگی حوالی ساعت 30/16 به روستای تاریخی کردشت(کوردشت) رسیدیم. روستای کردشت در دره بسیار حاصلخیز و زیبائی در ساحل جنوبی ارس واقع شده و رود ارس از غرب به شرق آن در جریان است.کوههای بلند و صخره ای سراسر شمال و جنوب آنرا فرا گرفته است.کوههای شمالی در خاک جمهوری آذربایجان و کوههای جنوبی در خاک ایران که در آن قلعه نظامی بنا شده است. این منطقه به واسطه رودخانه ارس دارای آب و هوای گرم ومرطوب می باشد. آثار کردشت شامل 8 بنای تاریخی شامل: حمام بزرگ،عمارت،حمام کوچک،مسجدغریب،دیوانخانه،یخچال،قلعه عباس میرزا و ساخلو(پادگان نظامی ) می باشد.در اینجا تنها به توضیح مختصر دو اثر برجسته حمام و قلعه عباس میرزا می پردازم که هر دو آنرا از نزدیک دیدیم.

حمام کردشت از زیباترین حمامهای آذربایجان شرقی است که از دوران قاجاریه به جا مانده است و تا چند سال پیش مخروبه ای بیش نبود ولی به همت سازمان میراث فرهنگی-صنایع دستی و گردشگری استان بطرز زیبائی بازسازی شده است.این حمام در میان باغ بزرگی ساخته شده و دارای یک هشتی هشت ضلعی به ابعاد 5/3*5/3 وبه ارتفاع 3/4 متر است. یکی از اضلاع، درب ورودی و یکی دیگر راه ورود به رختکن یا سربینه است.سربینه حمام هم 8 ضلعیست به اضلاع 5/3 متر و به ارتفاع 5/8 متر.گنبد بزرگ آن برروی جوزها و 8ستون سنگی 8 بر استوار شده است.

گنبد بزرگ حمام کردشت از داخل

گرما خانه هم از 4 ستون سنگی و دو حوض بزرگ مستطیل شکل تشکیل شده است.نور داخل سربینه و گرماخانه بوسیله روزنه ای که در نوک گنبد قرار دارد ،تامین می شود.

نمائی دیگر از داخل حمام کردشت

دالان مابین حیاط و داخل حمام

قلعه کردشت به لحاظ نظامی وتاریخی بخصوص در دوران حکومت عباس میرزا(نائب السلطنه فتحعلیشاه) مورد توجه می باشد. عباس میرزا در مبارزات خود علیه تجاوز روسیه تزاری از این قلعه استفاده می کرد.این قلعه در بالای تپه صخره ای بنا شده است.

قلعه نظامی عباس میرزای کردشت

دیوارهای قلعه از جنس سنگ وآجرمی باشد وبه فاصله 100 متر از یکدیگر 6برج نگهبانی دارد که اکنون قسمتی از برجها پابرجاست. زمانی که در سال 1243ه.ق سپاهیان روس از رود ارس عبورکرده و شهرهای خاروانا،جلفا،نخجوان،مرند و اصلاندوز را تصرف کرده و به سوی تبریز روانه شدند،قلعه کردشت بدست قوای دشمن افتاد.اما بعد از قرارداد ترکمنچای ، قوای روس به تدریج آنجا را تخلیه کرده و کنترل آن بدست نیروهای دولت ایران افتاد و بارها مورد استفاده امرای محلی و حکام قره باغ قرارگرفت و در اوایل حکومت پهلوی این قلعه خاصیت نظامی خودراازدست داد و اکنون مشاهده بقایای قلعه ،خاطرات چندین سال مبارزه جانانه عباس میرزا و یارانش برعلیه دشمن تزاری را برای ما زنده می کند.

بعد از مشاهده حمام تاریخی و قلعه عباس میرزا حدود ساعت 30/17 مسیر 70 کیلومتری روستای کردشت تا جلفا را پی گرفتیم.ولی مگر می شود از زیبائیها و دیدنیهای این منطقه به سادگی گذشت.هنوز چند کیلومتری رانندگی نکرده بودم که نرسیده به مرز زمینی ایران و ارمنستان(مرز نوردوز) مسیرمون رودر سمت چپ به یک جاده فرعی 3 کیلومتری و آسفالته به سمت روستای نوجه مهر، کج کردیم.تا حالا دو سه باری که به این منطقه مسافرت کرده بودم توفیق زیارت امامزاده سید محمد آقا رو در روستای نوجه مهر نداشتم واین فرصت رو غنیمت شمردم تا ضمن زیارت این مکان مقدس نماز ظهر و عصرمون رو هم ادا کرده باشیم.

بقعه متبرکه امامزاده سید محمدآقا در روستای نوجه مهر

این امام زاده که طی شجره نامه "محمدبن سالم بن صادق بن محمودبن شعیب بن مبرقع بن موسی بن ابوطالب بن علی بن محمدبن علی بن موسی الرضا(ع)" بعد از 9 نسل به امام رضا(ع) منسوب است، نزد مردم آذربایجان بخصوص اهالی منطقه و شهرستان تبریزاز تقدس واحترام بسیار برخورداراست و همه ساله کشاورزان آن نواحی وحتی دورتر پس از برداشت محصول برای زیارت و ادای نذورات خود به این امامزاده مشرف می شوند.در این بقعه متبرکه ،تمامی امکانات رفاهی زائرین محترم ازجمله اسکان(مجهز به 180 باب زائرسرا)،کشتارگاه ،سردخانه، پارکینگ بزرگ برای انواع خودرو، نانوائی، انواع فروشگاههای سوغاتی ، صنایع دستی و سوپرمارکت،آبدارخانه با چندین سماور بزرگ و آبجوش مجانی، سرویس بهداشتی مدرن و بزرگ و... موجود می باشد.

زائر سراهای بقعه متبرکه سید محمدآقا در سه طبقه و 180 باب

این بقعه متبرکه در سال گذشته(1392) میزبان دو میلیون زائر از نقاط مختلف کشور بود. در داخل حرم آئینه کاری بسیارزیبائی کارشده که تداعی حرم مطهر حضرت امام رضا(ع) می باشد.

داخل حرم امامزاده سیدمحمدآقا

ضریح مقدس امامزاده سیدمحمدآقا در روستای نوجه مهر شهرستان جلفا

رودی از سمت جنوبی این بقعه متبرکه همیشه در جریان است که سرچشمه آن به رودخانه آبشار"گل آخور" شهرستان ورزقان مربوط می شود(این منطقه و بخصوص این آبشارنیز از مکانهای بکر و بسیار دیدنی آذربایجان شرقی محسوب می شود) که در نهایت به رودخانه ارس می ریزد.

ساعت30/18 بعد از زیارت و اقامه نماز در این بقعه متبرکه ، ضمن عبور از جاده کنار رودخانه ارس، شهر "مقری" که نزدیکترین شهر مرزی جمهوری ارمنستان می باشد ،قابل مشاهده بود.

شهر مرزی" مقری" مربوط به جمهوری ارمنستان

بعد از عبور از کنار مرز ایران و ارمنستان ( مرز نوردوز) و چند کیلومتر رانندگی به مرزهای ایران و جمهوری خودمختار نخجوان رسیدیم.از سه راهی " آسیاب خرابه"(یکی دیگر از مکانهای دیدنی و زیبای منطقه آزاد ارس) عبور کردیم چون هوا رو به تاریکی می رفت و ما برنامه و زمان لازم برای بازدید از این منطقه با صفا ، توریستی و زیبا رو نداشتیم ، این برنامه رو برای سفرهای بعدی نگه داشتیم واز کنار رودخانه ارس بطرف جلفا به مسیرمون ادامه داده و بعد از عبور از بخش سیه رود (25 کیلومتری جلفا) و توقفی کوتاه و صرف چائی، به جلفا رسیدیم .جلفا مرکز منطقه آزادتجاری و اقتصادی ارس ،اخیرا خیلی پررونق شده و فروشگاههای زیادی تاسیس شده است.

خیل مسافران از اقصی نقاط کشور جهت سرمایه گذاری و یا خرید به این منطقه سرازیر شده اند.بعد از خرید از یکی از مغازه های آنجا (که قیمتهای آن به مراتب ارزانتر از تبریزه) ساعت 20 مسیر 120 کیلومتری جلفا به تبریز رو طی کرده و ساعت 22 جمعه هفتم شهریور93 من درمنزل به فکر رودخانه با شکوه ارس بودم که در پیچ و خم کوهها و دره های شمالغرب کشور با آرامش و غرور در پیوستن به دریای بزرگ مازندران همچنان در جریان است.

رودخانه زیبای ارس

پایان

نویسنده : فرشاد شفیعی شهیدلو