گزارش #۱۶_ماهه #مسافران در اردیبهشت ۱۴۰۲ به قبل

خشتی نامه سفر یزد (بخش 1)

سفر به استان خشتی کشور و کویر یکی دیگه از علاقه مندی های من بود و منتظر یه فرصت مناسب برای برآورده شدن این آرزو و رفتن به یزد و دیدن یکی دیگه از هزاران زیبایی کشورمون. من و همسرم بعد از مسافرت به خطه سرسبز اردبیل و جنگل های شمال و منطقه دشت گونه و کوهستانی کرمانشاه و کردستان تصمیم گرفتیم این بار بریم سراغ یکی دیگه از زیبایی های آفرینش خالق هستی یعنی کویر. کویر اطراف تهران زیاد داریم که مسیرشون کوتاهه و صدالبته زودتر می رسی از جمله کویرهای استان سمنان و کویرهایی مثل مرنجاب که ابتدای ورود به استان اصفهان قرار داره. ولی ما تصمیم داشتیم بریم یزد، استانی که هم معروف به استان خشتی نه تنها ایران بلکه جهانه و هم اینکه کویر داره حالا شده یکم هم دور باشه مساله ای نیست.

با یکم تحقیق متوجه شدیم که بهترین فصل برای رفتن به یزد شهریور، مهر و آبانه و در واقع این سه ماه، ماه های توریستی این استان محسوب می شه چرا که هم هوا خنکه و هم اینکه کویر به شبش معروفه و شبهای این سه ماه بلنده و فوق العاده برای دیدن آسمون. استان یزد علاوه بر داشتن کویر، استانی منحصر به فرد و به نوعی باید بگم استان ترین هاست. خود شهر یزد تنها شهر خشتی دنیاست. بلندترین مناره مسجد، بلندترین بادگیر، قدیمی ترین ساعت، طولانی ترین قنات، قدیمی ترین نخل چوبی و .... در استان یزد، همه همه ما رو بیشتر مشتاق کرد که همه تلاشمون رو بکنیم که زودتر بریم یزد و این موقعیت همزمان با تعطیلی عید قربان برای ما مهیا شد.

صبح زود روز 10/7/93 سفر ما از تهران به شهر بادگیرها شروع شد. مسیر حرکت ما به ترتیب اتوبان تهران- قم، قم- کاشان و کاشان- نطنز بود و از اونجا هم خروجی اردستان و در انتها یزد.

حدوداً 6 ساعت تو راه بودیم و ظهر رسیدیم یزد. اولین نکته ای که توجه منو جلب کرد این بود که ورودی یزد هم مثل بعضی از استان های دیگه ای که رفتیم کیوسک گردشگری نداره!! و این یعنی اینکه مسئولین خیلی ضعیف عمل کردن.

از قبل از مسافرت تصمیمون این بود که برای اقامت حتماً بریم هتل سنتی و چیزی هم که توی یزد زیاده خونه های سنتی که هتل کردن، یه تعدادی از این هتل سنتی ها توی اینترنت بود ولی تعدادی هم بودن که اصلاً اسمشون رو توی اینترنت پیدا نکرده بودیم و بعدها که توی شهر می گشتیم می دیدیم. ما برای اقامت هتل لاله یزد رو انتخاب کردیم، اول از همه به خاطر اینکه هتل چهارستاره بود، دوم اینکه توی منطقه ساکت و آروم شهر بود (اگه شما دوست دارین که توی مرکز شهر باشین می تونین هتل های دیگه مثل هتل داد، صفائیه، ملک التجار و ... انتخاب کنین، برای ما آروم و ساکت بودن محله اهمیت داشت) و سوم اینکه از نظر جای پارک هیچ مشکلی نداشتیم چون بعضی از هتل ها جای پارک نداشتن و اجباراً ماشین رو باید توی خیابون اصلی و پر رفت و آمد می ذاشتیم و مهم اینکه دورتادور هتل ما خونه های خشتی فراوون بود و کلاً بافتش خشتی بود که بعدها با پرس و جو از مسئولین هتل متوجه شدیم این منطقه محل سکونت زرتشتیان عزیز هست. به هر حال این مساله سلیقه ای هستش و هر کسی با توجه به سلایقش هتلشو انتخاب می کنه. محل جغرافیایی هتل هم بعد از میدان مارکار تو بلوار بسیج قرار داشت.

دو نما از حیاط های هتل

اتاقی که ما رزرو کرده بودیم (البته با سختی چون همه هتل ها رزرو بود) یه اتاق خیلی آروم و دنج بود که چندتا پله می خورد و می رفت پایین. خیلی اتاق قشنگ و تمیز و آرامشبخشی بود.

چند نمای مختلف از درون اتاق محل اقامت ما در هتل

بعد از تحویل گرفتن اتاقمون و گرفتن نقشه شهر که خوشبختانه هتل داشت برای گشت و گذار رفتیم مرکز شهر. اولین جایی که رفتیم مجموعه امیرچخماق بود که متاسفانه جلوی محوطه رو برزنت کشیده بودن و داشتن تعمیرات انجام می دادن.

این مجموعه تقریباً در وسط بافت قدیمی شهر واقع شده و نقطه خیابان‌های اصلی شهر است. امیر جلال الدین چخماق توسط شاهرخ تیموری به حکومت یزد منصوب می شه و در قرن 9 هجری قمری با کمک همسرش ستی فاطمه خاتون، در این مکان میدانگاه و در اطرافش آب انبار، خانقاه، مدرسه، کاروانسرا، چاه آب، بازار و مسجد امیر چخماق رو می سازه. جالبه که بدونین گنبد این مسجد چون به دستور همسر امیرچخماق ساخته شده مناره نداره.

یکی از جاذبه های این مجموعه نخل بزرگی بود که تو محوطه مجموعه قرار داشت. نخل چوبی میدان امیر چخماق به عنوان قدیمی‌ترین نخل چوبی ایران با ۴۵۰ سال عمر متعلق به عصر صفوی و به نخل حیدری‌ها معروف است. بلندی این نخل 5/8 متر و اضلاع آن نیز 5/8 در 5/8 متر است. این نخل مجموعه مشبکی از چوبهای تراشیده شده با گره چینی‌ها و تیرهای بزرگ است که تقریبا به شکل درخت سرو (نماد آزادگی) ساخته شده و یزدی‌ها رسم دارند که در ایام سوگواری امام حسین(ع) مراسم نخل گردانی اجرا کنند. این نخل توسط ۱۵۰ نفر در میان مردم گردانده می‌شود تا مراسم ویژه آن نمادی باشد برای آزادگی و مظلومیت امام حسین (ع). من مشابه همین نخل رو البته در ابعاد کوچیکتر ولی با همین کاربری تو ابیانه هم دیده بودم.

آب انبار این مجموعه هم توی یکی از کوچه های اطرافش قرار داره که البته الان دیگه زورخونه شده و نفری 2000 تومن هم ورودی داره. می تونین بشینین و از ورزش سنتی لذت ببرین. از همون کنار گود زورخونه هم پله می خوره و می ره به سمت آب انبار که اونم بازدید داره.

یکی دیگه از محله های قدیمی یزد که اکثر آثار باستانی رو هم داره محله فهادان هستش. فهادان در قدیم به «شهرستان» شهرت داشته. وارد خیابون فهادان که می شین می تونین ماشینتون رو پارک کنین و یا تا داخل کوچه که سرش تابلو هستش و مجموعه ها قرار دارن برین. از اونجایی که ما می خواستیم توی محله های قدیمی بگردیم ماشین رو پارک و پیاده حرکت کردیم، البته پیاده هم راه زیادی نیست. اولین مکانی که توی همون خیابون فهادان وجود داره برج و باروی قدیمی شهر یزد. در زمان های قدیم ساکنین شهرها برای در امان ماندن از هجوم غارتگران و دشمنان دور شهر رو حصار می کشیدن و خندقی عمیق می کندن تا دستیابی مهاجمان سخت و حتی غیرممکن بشه. طبق اسناد موجود تعداد برج های یزد 90 عدد بوده و هر برج هم توسط 20 محافظ اداره می شده که در حال حاضر تعداد کمی باقی مونده.

در محله فهادان ما تونستیم بالاخره یه کیوسک گردشگری پیدا کنیم که 2 تا خانوم اداره ش می کردن و تورهای مختلفی از جمله تور میبد، خرانق، چک چک، صحرانوردی و ... داشت. یکی از نکات جالب کلاً استان یزد این بود که ورودی امکان دیدنی خیلی ارزون بود (تقریباً همه ورودی ها 1000 تومن بود) و دیگه اینکه برخلاف خیلی از جاهای دیگه که نمی شد توی محوطه از پایه دوربین استفاده کرد که البته من هنوزم منطق این مساله رو متوجه نشدم ما همه جا از پایه دوربین استفاده کردیم و عکس هامون فوق العاده بود که البته این کار به نظرم باعث می شه که بازدیدکننده ها با به اشتراک گذاشتن عکسها توی محیط های مجازی بهتر بتونن این شهر رو نسبت به شهرهای دیگه که اجازه نمی دن به از پایه دوربین استفاده شه معرفی کرد.

با توجه به اینکه هوا داشت رو به تاریکی می رفت و از اونجائی که عکاسی برامون مهم بود و دیگه توی هوای تاریک نمی تونستیم عکس های خوبی بگیریم تصمیم گرفتیم که وارد جاهای دیدنی دیگه نشیم و بریم توی محله فهادان پیاده روی کنیم. اینم باید بگم ساعت بازدید اماکن دیدنی محله فهادان از ساعت 9 صبح تا 7 عصر. ما بدون هر گونه آشنایی با محله شروع به قدم زدن توی کوچه و پس کوچه های فهادان کردیم، هوای خنک شب، خونه های خشتی، نور زرد لامپ های کوچه و آرامش و سکوت حکمرفا توی محله لذت پیاده روی رو چندبرابر کرده بود و با وجود اینکه مسیر رو اصلاً بلد نبودیم و چندباری به بن بست خوردیم ولی بسیار لذت بخش بود.

اکثر خونه های قدیمی این محله ثبت میراث فرهنگی شده بود و وقتی ما پرسیدیم گفتن که تعدادی از این خونه ها رو میراث فرهنگی خریده و تعداد دیگه ای هم که نخریده و فقط ثبت کرده مسکونی نیست و ساکنینش جای دیگه ای سکونت دارن و آخر هفته ها و تعطیلات برای استراحت میان اونجا. ساخت و ساز توی محله فهادان به طور کلی ممنوعه و هدف میراث فرهنگی هم اینه که این محله رو همونطوری که هست نگه داره تا از ثبت یونسکو خارج نشه که این کار میراث فرهنگی بسیار با ارزشه و جای تقدیر داره. برای شام تصمیم گرفتیم که بریم هتل ملک التجار که وقتی رفتیم متوجه شدیم شام بوفه ست و توی منو غذاشون کباب نبود، همین وضعیت مشابه برای هتل مشیرالممالک هم بود و از اون جایی که ما نمی خواستیم از بوفه، اونم بوفه ای که کباب نداره و یا تنوع کبابش کمه استفاده کنیم رفتیم هتل داد. هتل داد یکی از بهترین هتل های یزد هستش. یه هتل سنتی سه طبقه، بازسازی شده فوق العاده شیک و رستوران سنتی هتل پشت بومش بود که به شهر هم دید داشت و کلاً خیلی فضای پر از آرامشی داشت.

کیفیت غذای هتل داد بسیار عالی بود و کارکنان هم رفتار خیلی مودبانه ای داشتن. ما هر سه شبی که یزد بودیم شام کباب می خوردیم، و با اینکه کیفیت گوشت خیلی بالا بود یعنی گوشت خالص بود و خیلی خوش خوراک و خوشمزه ولی شام هتل داد یه چیز دیگه بود. بعد از شام از اونجایی که یه مقداری زمان داشتیم تصمیم گرفتیم بریم سراغ دوتا از میدون های شهر که خیلی توجه ما رو به خودش جلب کرده بود. اولیش میدان ساعت. قدیمی ترین ساعت شهری ایران در میدان ساعت یزد نصب شده است. این ساعت آفتابی به استناد کتاب جامع مفیدی نخستین ساعت شهریه که فردی به نام ابوبکر ساعت ساز یزدی اون رو در سال 725 هجری قمری در مدرسه رکنیه در جوار مسجد جامع یزد نصب کرده و این مکان بعدها به نام میدان وقت الساعت شهرت پیدا کرده.

دومیش میدان مارکار بود که نزدیک هتل خودمون قرار داشت. این میدان که اون هم ساعتی داره که اتفاقاً زنگ هم می زد (البته ما منطق زنگ زدنش رو متوجه نشدیم چون راس ساعت نبود و یه وقتایی می زد که ما متوجه نشدیم دلیلش چی می تونه باشه و کسی هم از اونایی که پرسیدیم نمی دونستن) به خاطر نام بانی اون که یک زرتشتی به نام "پشوتن جی دوساباهای مارکار" که در هند می‌‌زیسته ساخته شده.

اشعاری از فردوسی هم توی بنای این میدان دیده می شه

صبح روز دوم بعد از خوردن صبحانه رفتیم محله فهادان.

نمایی از محله فهادان

اولین مکانی که برای بازدید انتخاب کردیم زندان اسکندر بود.

گنبدخانه ای قدیمی گوشه حیاط زندان با ارتفاع زیادی قرار داره و قالب بندی های کاهگلی قشنگی داره و احتمال می دن که معماری این بنا مربوط به دوره ایلخانی باشه و توسط مولانا ضیاء الدین حسین رضی ساخته شده باشد.

از گوشه حیاط هم پله می خورد و می رفت پایین و فضای سنتی قشنگی رو برای استراحت و نوشیدن آماده کرده بودن.

تو محوطه زندان هم چند تا مغازه پارچه فروشی بود که پارچه های فوق العاده داشت. جنس پارچه ها کاملاً نخ و پنبه بود. اگه دوست داشتین حتماً پارچه بخرین، دستمال یزدی و شمد هم فراموشتون نشه.

کنار زندان یه مکان قدیمی دیگه بود به اسم قبه دوازده امام که از معروفیت زیادی برخوردار بود چرا که قدیمی ترین بنای تاریخدار یزد محسوب می شه و از بناهای شاخص آجری قابل توجه هستش. متاسفانه بنا بازدید نداشت و می گفتن 2 سالی می شه که به بهانه تعمیر تعطیله. ما تعریف موزائیک کاری های داخل بنا رو خیلی شنیده بودیم ولی حیف شد که نتونستیم بازدیدی داشته باشیم.

نمای بیرونی بنا

اثر بعدی که ازش بازدید داشتیم خانه لاری ها بود. متاسفانه به محض ورود به خونه با صحنه تعمیر و ریخت و پاش سیمان ها و رفت و آمد کارگرها مواجه شدیم که این مساله خورد تو ذوقمون چون فصل توریستی الان بود و جای تاسف داشت که تو این فصل بیشتر اماکن مثل امیرچخماق، کوچه ای که به محله فهادان راه داشت و حتی این خونه و چند تا اثر دیگه تعمیرات داشتن. تاریخ بنای این مکان متعلق به دوره قاجار است و ساختمان خانه با توجه به سبک کلی منزل اعیانی دوره خودش ساخته شده، یعنی خانه ای است با دو قسمت اندرونی و بیرونی، حیاط در مرکز قرار داره و قسمت های شمالی به عنوان زمستانه و از قسمت جنوبی به عنوان تابستانه استفاده می شود که شامل تالار و بادگیر است.

از ضلع شرقی که شامل اتاق آیینه، مطبخ، سرداب و سایر فضاها است به عنوان پاییزه و از ضلع غربی به عنوان بهار خواب استفاده می شود.

سقف تالار آینه که توجه منو به خودش خیلی جلب کرد. چون معمولا این جور عکس ها رو سریع از بین می برن.

سبک این خونه هم تقریباً مثل خونه های طباطبائی ها، بروجردی و ... کاشان هست. تو خونه لاری ها اسناد و مدارک جالبی وجود داشت مثل سند ازدواج.

دو نمونه سند ازدواج در خانه لاری ها

چندتا خونه تاریخی دیگه هم همون اطراف بود مثل خانه وکیل ولی اونم به دلیل فیلمبرداری اجازه بازدید نمی دادن و فقط اجازه دادن یه عکس بندازیم. البته شبیه همون خانه لاری ها بود ولی در ابعاد کوچیکتر.

خانه ها اکثراً شبیه هم هستن. خانه وکیل هم تقریباً شکل خانه لاری ها هست فقط در ابعاد کوچکتر

بعد از دیدن خانه لاری ها به سراغ مسجد جامع یزد رفتیم. ما از توی کوچه پس کوچه های فهادان و تابلوهائی که تو مسیر وجود داشت رفتیم البته از طرف خیابون هم راه داشت. مسیرشم می شد خیابان امام خمینی، انتهای خیابان مسجد جامع، محله دروازه شاهی. این مسجد توسط سیدرکن الدین بر روی مسجد جامع عتیق که قبلاً ساخته شده بود بنا گردیده، مسجد جامع یزد جزء شگفتی های ایران حساب می شه چرا که بلندترین مناره ها رو با ارتفاع 52 متر داره و جالب این جاست که این مناره ها هر چی که بلندتر رفتن قطرشون کمتر شده و حفظ نظم و از ترتیب خارج نشدن موزائیک ها برای اون زمان واقعاً جای شگفتی داره و خارق العاده ست. تنوع کاشی کاری های معرق، کتیبه های کوفی، مقرنس های گچی، انواع طاق و .... از زیبایی های این مسجد به شمار می ره.

همونطور که گفتم توی فهادان یه کیوسک گردشگری بود که تورهای مختلفی داشت و از اونجایی که ما تصمیم داشتیم حتما بریم و کویر رو ببینیم و این قضیه برای ما که اولین بارمون بود بدون وجود راهنما امکان پذیر نبود تصمیم گرفتیم ناچاراً از امکانات تور استفاده کنیم. البته من اینجا برای شما اطلاعات کافی رو می نویسیم تا شما بتونین خودتون برنامه ریزی کنین و زمان دست خودتو باشه و هزینه ش هم براتون کمتر باشه. ما هم اگه مسیر رو بلد بودیم بدون راهنما می تونستیم بریم. بسته تور صحرا نوردی ما شامل پیاده روی رمل ها، شترسواری، پذیرائی عصرونه و رصد ستاره ها بود. هزینه استفاده از این تور برای ما 70 هزار تومن شد. از اونجایی که رفت و برگشت از همون محله فهادان بود ما قبل از هر پرداختی، با تور قرار گذاشتیم که بیان هتل دنبال ما و بعدش هم ما رو برسونن که قبول کردن. خیالمون که از تور بعدازظهر راحت شد به سمت باغ دولت آباد حرکت کردیم.

باغ دولت آباد از باغ‌های قدیمی شهر یزد است. بنای این مجموعه سال ۱۱۶۰ هجری قمری توسط محمدتقی خان بافقی که به خان بزرگ معروف بوده ساخته شده و حدود ۲۶۰ سال قدمت داره و محل اقامت حاکم وقت بوده. این مجموعه یادگاری است از دوره‌های افشاریه و زندیه که شامل عمارت سردر، ساختمان هشتی و بادگیر، عمارت بهشت آئین و تالار آینه، عمارت تهرانی، آب انبار دو دهانه و باغ ناصر است. فضای سبز باغ درختان میوه مثل انگور، سرو و کاج داشته و همچنین گل‌های محمدی و سرخ نیز در باغ دیده می‌شود. هنگام ورود از یک هشتی نسبتاً بزرگ عبور می‌کنیم که سمت چپش محل ارائه و فروش صنایع دستی از قبیل سفال است. فضای داخلی باغ سرسبز است و تا حدودی باغ فین کاشان را در ذهن بیننده تداعی می‌کند. واقعاً باغ زیبا و بی نظیریه. وجود همچین فضای سبزی توی یه شهر کویری دل آدمو جلا می ده.

نویسنده :سمانه زارعی