اگر از جنگ‌ها و اتّفاقات سیاسی افغانستان بگذریم، در پس چهره رنج دیده این کشور، زیبایی‌های تاریخی و فرهنگی فراوانی نهفته است که سبب میشود جهانگردان تمام خطرات احتمالی سفر را به جان بخرند و به این سرزمین زیبا سفر کنند. از آنجا که تاریخ افغانستان با ایران گره خورده و در بسیاری موارد این دو کشور، خاطرات یکسان تاریخی با هم دارند، در افغانستان هم شاهد قلعه‌ها و قصرهای قدیمی از حکومت‌های پیشین هستیم. در این مطلب می‌خواهیم سری به این قصر و قلعه‌های بازمانده از گذشته تا دوران معاصر افغانستان بزنیم و ببینیم هر کدام به کدام دوره بازمی‌گردند و در کدام نقطه افغانستان قرار گرفته‌اند؟
البته همانطور که اشاره کردیم، افغانستان هم مانند ایران، آثار تاریخی به ویژه قلعه و دژ از روزگاران کهن فراوان دارد، امّا بسیاری از آنها از بین رفته‌اند یا آثار کمی از آن به جا مانده، در این متن سعی شده قصر و قلعه‌هایی معرفی شوند که مهم‌تر بودند یا تا حال حاضر بیشتر دوام آورده‌اند. پیش از این درباره جاذبه‌های طبیعی افغانستان گفتیم. همچنین اگر قسمت اول پادکست رادیو ماجرا را گوش کرده باشید، در مواجهه نزدیک‌تری با این کشور و تجربه سفرش قرار می‌گیرید.
آنچه در ادامه مطلب خواهید خواند
قلعه اختیارالدین
قلعه اختیارالدین یا ارگ هرات را به اسکندر مقدونی منسوب می‌کنند امّا این ادعا هنوز به طور قطع ثابت نشده است. این قلعه در هرات قرار دارد و از مکان‌های تاریخی افغانستان است که در نتیجه جنگ‌های متعدد و حوادث طبیعی، آسیب دیده و بارها تخریب شده است. به نظر می‌رسد از مساحت 5 هزار متر مربعی این قلعه، بخشی حرمسرا، بخشی قرارگاه نظامیان بوده است.
به عقیده برخی مورخان این قلعه که روی تپه‌ای در شمال هرات قرار گرفته، بقایای شهر آرتاگوانا است که به مرور باقی شهر از بین رفته و فقط آن قلعه‌ای که بالای تل ساخته شده، بقایای به جا گذاشته.
امّا نام اختیارالدین از کجا آمده و به چه کسی برمی‌گردد؟ به نظر می‌رسد که در قرن 8 هجری قمری (دوره آل کرت)، فردی به نام «ملک فخرالدین» قلعه را بازسازی می‌کند و «اختیارالدین» هم خدمات و کمک‌های فراوانی ببه احیای قلعه می‌کند و به همین دلیل هم این قلعه را به یاد او نامگذاری می‌کنند.بعدها در زمان تیموریان هم این قلعه حفظ میشود و حتّی شاهرخ تیموری حصاری از خشت پخته و آهک برای آن ایجاد می‌کند و آن را به مرکز فرهنگی و نظامی تبدیل می‌کند.
داخل این قلعه که به عنوان یک اثر تاریخی و گردشگری قابل بازدید است، موزه هرات قرار دارد که آثاری از دوران غزنویان، غوریان، ملکوک کرت، صفویان و تیموریان را به نمایش گذاشته و از موزه‌های مهم افغانستان به شمار می‌رود.
قصر دارالامان
به دوران جدیدتر و معاصر می‌آییم. قصر دارالامان در کابل، پایتخت افغانستان واقع شده است و به عنوان ساختمان مجلس «شاه امان الله خان»، توسط معماران آلمانی ساخته شده امّا چندان دوام نیاورده. این ساختمان که در آن زمان بسیار بی‌نظیر و زیبا ساخته شده، پس از سقوط دولت شاه امان الله خان، بیشتر به عنوان سنگر در جنگ‌های مختلف استفاده می‌شد و آماج حملات و آتش سوزی قرا گرفت. این قصر، 150 اتاق کوچک و بزرگ داشت و قرار بود ساختمان پارلمانی افغانستان باشد که سرنوشت دیگری پیدا کرد و در نهایت به دست وزارت دفاع افغانستان افتاد.
در حال حاضر این قصر نیمه جان در کابل بی‌استفاده افتاده است و از سال 2005 قرار بوده برای اهداف گردشگری، این قصر را بازسازی کنند و آن را به عنوان جاذبه معرفی کنند.
قلعه فریدون یا شهر کهنه
قلعه فریدون یا شهر کهنه از قدیمی‌ترین آثار تاریخی در افغانستان که در ولایت فراه قرار دارد. سن و سال این قلعه باستان را بیش از 2000 سال تخمین زده‌اند.
از آنجایی که افغانستان با ایران ریشه‌های فرهنگی دارد، دور از انتظار نیست که ببینیم بعضی مکان‌ها به نام شخصیت‌های اساطیری نامگذاری شده‌اند و مردم معتقدند به دست آنها ساخته شده. این جریان را بعضا در شهرهای ایران هم می‌بینیم. قلعه فریدون هم همین حکایت را دارد. گفته شده که به دست فریدون اساطیری ساخته شده، همان فریدونی که ضحاک ماردوش را از بین برد. امّا عده دیگری معتقدند که این بنا هم اسکندر مقدونی ساخته. نظر مورخان این است که احتمالا داریوش بنایی در این مکان ساخته و اساسا قدمت این قلعه و منطقه به قبل از اسکندر برمی‌گردد.
این قلعه که از گل و خشت خام ساخته شده، 99 برج و 2 دروازه بزرگ به نام قندهار و هرات دارد. در شمال شرقی قلعه، بنای کوچک قلعه مانند دیگری هست که گفته شده احتمالا محل نگهداری سلاح و مهمات جنگی بوده ولی آنهایی که معتقدند این قلعه متعلق به فریدون است، این بنا را هم محل استراحت فریدون می‌دانند. این بنا را امروزه استادیوم ورزشی، ارگ و عبادتگاه می‌دانند.
بالاحصار کابل
بالاحصارها در شهرهای مختلف از گذشته با جا مانده‌اند و به منظور دفاع از شهر ساخته می‌شدند. مثلا بالاحصار بلخ بسیار قدیمی است و در حال حاضر آثار کمی از آن به جا مانده. امّا بالاحصار کابل به نظر سالم‌تر می‌رسد چون جدیدتر است. این بالاحصار احتمالا در قرن 5 میلادی ساخته شده. به نظر می‌رسد در این حصار، ساختمان‌ها، باغ‌ها، معابد بودایی، کلیسا و مساجد در دوره‌های مختلف ساخته شده‌اند.
گفته شده این منطقه هم از مراکز مهم بوداییان در افغانستان بوده است. این قلعه به خاطر موقعیت استراتژیکش، در طول تاریخ مهم بوده و شاهد جنگ‌های متعدد بوده و هنوز که هنوز است اهمیت نظامی دارد. پادشاهان در طول تاریخ در این حصار مستقر می‌شدند و آخرین بازسازی را نادرشاه افشار روی آن انجام داده بود.
قصر جهان نما
قصر جهان نما یا جهان آرا هم از قصرهای نسبتا جدید در افغانستان و شهر خلم است. گفته شده که عالمگیر دوم این قصر را برای دخترش بالای کوه هندکی ساخت. بعدا در سال ۱۲۶۸ هجری شمسی، نام این قصر در زمان امیر عبدالرحمان خان به قصر «چهل ستون» تغییر پیدا می‌کند.
این قصر که برای زندگی شاهانه طراحی شده، معماری هندوایرانی دارد. بعدا حبیب الله خان و سپس ظاهرخان قصر جهان‌نما را بازسازی کردند. بعدها به مهمانخانه دولتی، خوابگاه دبیرستان رشیدیه و مدتی هم برای استفاده موسسات اداری و دولتی برقرار میشود.حتّی مدتی قرارگاه نیروهای جهادی بود و بعد که به وزارت اطلاعات و فرهنگ اختصاص یافت، در آن موزه‌ای تاسیس شد که از دوران مختلف، آثاری را به نمایش می‌گذاشت. در حال حاضر این قصر به عنوان یک جاذبه تاریخی و گردشگری در فهرست میراث افغانستان به ثبت رسیده است.
تألیف: لست سکند
منبع: سایت معلومات گردشگری افغانستان
