جایگاه پرچم به عنوان یک نماد سیاسی برای کشورها کاملا جا افتاده ومشخص است؛ امّا در کنار چنین علامتی، نمادهای دیگری در فرهنگ یک کشور شکل می‌گیرند که به مرور زمان، رنگ و بوی آن سرزمین را به خودشان می‌گیرند. یکی از این علائم و نمادها، حیوانات هستند، یعنی حیوان یا حیوانات مشخصی، نماد یک کشور میشود. حالا به نظرتان این حیوانات چطور تعیین می‌شوند؟ گاهی خود کشور بر اساس ویژگیهای حیوانات، یکی را برای خود انتخاب می‌کند یا اگر گونه خاصی، بومی سرزمینی باشد، آن را به عنوان نمادشان انتخاب می‌کنند. ممکن است یک حیوان، نماد چندین کشور قرار گیرد یا یک کشور، حیوانات مختلفی را برای خود انتخاب کند.
همانطور که اشاره شد، حیوانات، مفاهیم خاصی را با خودشان حمل می‌کنند. بعضی نماد مثبت و بعضی دیگر، بار منفی دارند. به عنوان نمونه، «گراز» علاوه بر اشاره به شجاعت و ثروت، معرّف جنگجویان قدرتمند و شجاع است که این مفاهیم را از پوشش بدن او دریافت کرده‌اند؛ یعنی هر چقدر موی بدنش بیشتر باشد، قدرت و شجاعت بیشتری دارد.
حالا این نمادها به چه کار می‌آیند؟ گاهی از این نمادها در برندسازی و معرفی کشورشان استفاده می‌کنند یا شما به عنوان مسافر، ممکن است نقش این حیوانات را در عناصر مختلف آن کشور ببینید و آنچه از حال و هوای سفر در ذهنتان ماندگار میشود، همراه با نماد حیوانی آن کشور باشد. بنابراین، این نمادها صرفا برای زیبایی یا از سر تصادف نیست و کاملا فکر شده، انتخاب می‌شوند. در زیر تعدادی از این نمادهای حیوانی معروف را در تعدادی از کشورها بر اساس قاره، بررسی می‌کنیم.
کشورهای آسیایی چه نمادهای حیوانی دارند؟
اول از ایران خودمان شروع می‌کنیم. شیر از نمادهای حیوانی ایران است. علت انتخاب این حیوان را هم وجود گونه خاص شیر در ایران می‌دانند و هم معنای آن که به شجاعت، شکوه، جلال، قدرت، عدالت و نجابت معروف است. در دوره‌هایی از تاریخ هم نقش شیر را روی پرچم ملی ایران می‌یابیم. البته نقش شیر در نقش برجسته‌های دوران باستان ایران هم حضور دارد. به نظر می‌رسد از آن زمان به نماد شیر در ایران توجه میشده است.
چین، پاندا را برای نمادش انتخاب کرده است. پاندا برای چین مانند گنجینه ملی است و بسیاری از ما همیشه پاندا را در جنگل‌های چین در ذهنمان متصوّر می‌شویم. کارتون پاندای کنگ‌فو کار هم این تصور را قدرتمندتر می‌کند. البته چین نماد گنجشک هم دارد؛ زیرا گنجشک جزو پرندگان رسمی‌اش محسوب میشود. در نقاشی‌های شرقی چین، گنجشک نقش مهمی بازی می‌کند.
پاکستان نماد مارخور را به عنوان نمادش انتخاب کرده است. مارخور یک بز وحشی در طبیعت پاکستان است. نام این حیوان ترکیبی از فارسی و پشتو است: مار + خوار. فرم شاخ‌های متفاوت این حیوان، او را متفاوت می‌کند.
هند با طبیعت متنوع و زیبایی که دارد، حیوانات خاص‌تری برای خودش انتخاب کرده. ببر بنگال از نمادهای حیوانی این کشور است. نمونه ببر بنگال سلطنتی امّا نماد کشور بنگلادش است. تصویر این حیوان را احتمالا در بسیاری از فیلم‌های بالیوودی دیده‌اید. نماد ببر، به عنوان نشانه قدرت روحانی و معنوی در نظر گرفته میشود.
هند علاوه بر ببر بنگال، از طاووس هم در نمادهای حیوانی‌اش استفاده می‌کند.
کره شمالی، ببر سیبری را به عنوان نمادش در نظر گرفته است و در عناصر خودش از تصویر ببر سیبری استفاده می‌کند. البته نقش ببر را در کره جنوبی هم میبینیم.
مالزی هم از ببر مالزیایی برای بیان نمادش استفاده می‌کند. همانطور که از نامش مشخص است، این نوع ببر، بومی این منطقه است و به همین جهت از آن به عنوان نمادشان استفاده می‌کنند. ببر در نمادشناسی علاوه بر نمایش قدرت روحانی، معانی دیگری هم از خود بروز می‌دهد از جمله: قدرتمندی، خلاقیت، سرعت عمل در تجزیه و تحلیل و وحشیگری.
کشورهای اروپایی چه نمادهای حیوانی دارند؟
- شیر نمادی از کشور انگلستان است. شاید اول که اسم شیر و انگلستان می‌آید، یاد تصویر شیر در لوگوی تیم گریفیندور در هری پاتر بیافتید! امّا علاوه بر دنیای فیلم و فانتزی، در نشان‌ها، علائم سلطنتی یا سکه‌ها، نقش شیر حک شده است. همانطور که پیش‌تر هم اشاره شد، این حیوان یکی از حیوانات محبوب در نماد کشورهاست. مثلا علاوه بر کشورهایی که نام بردیم، در کشورها اروپایی نماد شیر را در چک، دانمارک، مونته‌نگرو، فنلاند و مقدونیه هم میبینیم. شاید علتش، قدرت و سلطنتش باشد، چیزی که همه کشورها به دنبالش هستند!
خروس هم نماد فرانسه و هم پرتغال است؛ امّا معنای این حیوان در دو کشور متفاوت است! گفته شده که در فرانسه، اشاره به یک واقعه تاریخی دارد؛ تاریخی که در آن امپراتوی رم غربی سقوط می‌کند و فرانسه قدیم دوباره ظهور پیدا می‌کند. در پرتغال امّا نماد خروس ربطی به واقعه تاریخی ندارد و برایشان معنای ایمان و عدالت دارد. البته به نظر می‌رسد که نماد خروس در فرانسه قوی‌تر از پرتغال است. برای خروس معانی دیگری هم در نظر می‌گیرند از جمله: وابستگی به خورشید، چالاکی، غرور، دنیای مردگان، شجاعت و برتری.
اژدها نماد دیگری از کشور پرتغال است. پرتغال علاوه بر نماد خروس، اژدها را هم برای خود انتخاب کرده است. نماد اژدها برای پرتغالی‌ها نشانه قدرت معنوی، روح زندگی، قدرت، دانش و آگاهی، محافظت و معجزه است.
کشورهای آفریقایی چه نمادهای حیوانی دارند؟
اتیوپی هم مثل ایران، انگستان و دسته‌ای از کشورهای اروپایی، نماد شیر را انتخاب کرده است. از طرفی، شیر در طبیعت متنوع آفریقا نقش بسزایی دارد.
نمادهای حیوانی قاره آمریکا چیست؟
سگ آبی به عنوان نماد کانادا در نظر گرفته شده است. فکر می‌کنید علت این انتخاب چیست؟ حیوانی که حتّی تصویرش روی سکّه‌ها و تمبرهای پستی کانا نقش بسته، ریشه تاریخی در این کشور دارد. نقش سگ آبی به زمانی برمی‌گردد که کانادا به واسطه تجارت پوست سگ آبی در دوره‌ای که بریتانیا در حال استعمار بود، توسعه پیدا کرد. علاوه بر این مسئله، سگ آبی را نمادی از تدبیر، کاردانی و سازندگی هم می‌دانند.
ایالات متحده آمریکا نمادش را عقاب ماهیخوار سرسفید در نظر گرفته است. تصویر این عقاب را روی مهر ریاست جمهوری، سکه‌ها و حتی نیروهوایی آن می‌توان دید. این نماد از سال 1782 میلادی برای آمریکا در نظر گرفته شده است. درباره معنای این نماد گفته‌اند که عقاب سرسفید نشانه روح مقدس و نیروهای الهی، در امان بودن از شر و بدی، ثروت، موفیت، نوگرایی، قدرت در مبارزه و قدرت است. اگر کمی به جامعه مذهبی آمریکا نگاه کنیم، میبینیم که نمادش دقیقا با روح جامعه‌اش هم سازگار است و چنین تصویری را تداعی می‌کند.
در آرژانتین، پوما یا یوزپلنگ آمریکای جنوبی به عنوان نماد انتخاب شده است.
برزیل و گینه، جاگوار یا پلنگ خالدار آمریکایی را به عنوان نماد حیوانی‌شان انتخاب کرده‌اند. این حیوان نماد پیغام‌آوری، قدرت و روح جنگل دارد.
بولیوی با لاما معرفی میشود و نقش این حیوان را روی پرچم و نشانهای رسمی‌اش دارد.
شیلی، اکوادور و کلمبیا از کندور که زیستگاهش سلسله جبال آند در آمریکای جنوبی است، به عنوان نمادشان استفاده می‌کنند.
- گواتمالا پرنده زیبای دراز دامن (کتزال) را به عنوان نماد خودش انتخاب کرده که روی پرچمش هم نمایش داده شده است. این پرنده رنگارنگ در طبیعت آنجا یافت میشود و برایشان معنای پیروزی و آزادی دارد.
نمادهای حیوانی قاره استرلیا چیست؟
استرلیا با تنوع گیاهی و جانوری که دارد، گزینه‌های بسیاری برای انتخاب دارد امّا از بین انواع جانورانی که در آنجا زندگی می‌کنند، نماد کانگورو را برای خودش انتخاب کرده است. از علل این انتخاب شاید بتوان به 63 گونه کانگورویی که در این کشور زندگی می‌کند، اشاره کرد. البته استرلیا همین یک نماد را ندارد و شترمرغ و کوآلا هم به عنوان نمادهای دیگرش انتخاب کرده است. اگر کمی فدر ذهنتان بگردید، احتمالا کوآلا را پس ذهنتان با تصویر استرلیا داشته باشید، مخصوصا هنگام آتش سوزی جنگل‌های استرالیا که کوالاها و کانگوروهای بسیاری از بین رفتند!
حیواناتی که در چند کشور بررسی شدند، نمادهایی هستند که کشورها تقریبا از دوران معاصر برای خودشان انتخاب کردند و سعی کردند بر اساس آن برندسازی کنند. این نکته را باید اضافه کرد که وجود نمادهای حیوانی در دوران باستان هم رواج داشته است که علاوه بر بعد معنایی، به حیواناتی که در یک منطقه زندگی می‌کردند هم مرتبط بوده است. حتّی با مقایسه نقش برجسته‌های مناطق مختلف ایران، متوجه حیواناتی می‌شویم که اندمیک یک منطقه خاص بوده‌اند. یا اگر به نقش برجسته‌های کاخ آپادانای تخت جمشید دقت کنید که هر کدام از مهمانان پادشاه، هدیه‌ای با خود آورده‌اند، متوجه حیوانات مخصوص هر منطقه می‌شوید. یا تکرار حیوانات در نقش برجسته‌های مختلف، از اهمیتشان برایمان می‌گویند؛ مثلا، متوجه می‌شویم که گاو، نقش مهمی در فرهنگ ایران، هند و بین‌النهرین داشته است و اطلاعات بسیار دیگری در زمینه فرهنگ و طبیعت دوران باستان به دست خواهد آمد.
شاید حالا دقتتان در علائم و نمادهایی که کشورها برای معرفی خودشان استفاده می‌کنند، بیشتر شود و بیش از پیش توجهتان جلب شود. این بار سراغ نقش برجسته‌های دوران باستان هم رفتید، نگاهی به حیواناتشان بیاندازید. راستی، شما از نمادهای حیوانی سایر کشورها چه می‌دانید؟
تألیف: لست سکند
