الجزایر بزرگ‌ترین کشور قاره آفریقا و دهمین کشور بزرگ در جهان است که کشورهای تونس و مراکش تماما در مرزهای شمالی این کشور جای گرفتند. کشوری که میزبان مناظر وسیع و گوناگون بسیاری است. از کوهستان‌های پهناور و کویرهای گرم گرفته تا خرابه‌های رومیان باستان که مساحتی به بزرگی 2.4 کیلومتر مربع (10 بار بزرگ‌تر از بریتانیا) را دربرگرفته‌اند.
اکثر مساحت الجزایر، حدود چهار پنجم آن شامل صحرای بزرگ آفریقا (Sahara) میشود. صحرای بزرگ آفریقا که لقب بزرگ‌ترین صحرای جهان را یدک می‌کشد، بیابان شگفت‌انگیزی است که در آن توده‌های آتشفشانی، دشت‌های ماسه‌زار و دریای شن دیده میشود.
اگر چه زندگی در این صحرای پایان ناپذیر غیرممکن به نظر می‌رسد، اما 5 شهر در تپه‌های دره مزاب (M’Zab) واقع در حاشیه شمالی صحرای بزرگ آفریقا ایجاد شدهاند. دره مزاب جزئی از بستر رودخانه است که هر 3 تا 5 سال در آن آب جاری میشود ولی عموما از آن به عنوان یک رودخانه خشک یاد میشود.
این پنج شهر که مجموعاً مساحت 10 کیلومتر مربعی را در بر می‌گیرند، عبارتند از بونورا، العاطف، بنی ایسگن، ملیکا و قردیه. این 5 شهر کنار یک دیگر پنتاپولیس یا پنج قصر نامیده می‌شوند.
در سال 1982 یونسکو تمامی 5 شهر واقع در دره مزاب را به دلیل معماری بی‌مانند و فرهنگ متفاوت آن به عنوان میراث باستانی معرفی کرد. پنتاپولیس تلفیقی از فرهنگ قومیت مسلمانی با مکبت اباضیه و معماری قومیتی از بومیان شمال آفریقا به نام مزابیتی‌ها است.
امروزه پنتاپولیس محل سکونت بیش از 360.000 نفر است که مزابیتی خوانده می‌شوند. مزابیتی‌ها، آفریقایی‌های نیمه صحرا نشینی هستند که زبان مخصوص خود را به نام توزامبیت دارند. مزابیتی‌ها از قرن 8 میلادی تاکنون در ناحیه شمالی الجزایر زندگی می‌کنند. اما زمانی که آن‌ها با خشکسالی‌های متعدد مواجه شدند، تصمیم به ساخت شهری گرفتند که تحت هر شرایطی قابل سکونت باشد. مزابیتی‌ها شهر خود را طی قرن‌های 11 تا 14 میلادی به صورت متحد المرکز بنا می‌کنند که در مرکز این 5 شهر، یک مسجد دارای مناره و برج مراقبتی دیده میشود.
در یکی از لایه‌های شهر نیز مزابیتی‌ها درخت‌های نخل کاشته‌اند تا در مقابل نور و گرمای شدید خورشید در امان باشند. از قرن 11 تا کنون بالغ بر هزار سال است که مزابیتی‌ها توانسته‌اند در سخت‌ترین شرایط اقلیمی و جغرافیایی در شهرهای خود تمدن‌شان را حفظ کنند.
اصالت و معماری بی‌مانند مزابیتی‌ها
همانطور که در تصاویر می‌توانید مشاهده کنید، هر کدام از این پنج شهر به طور فشرده و با شبکه‌ای از خیابان‌ها ساخته شدهاند. باریک‌ترین خیابان‌ها تنها به قدری عریض هستند که نهایتا الاغ‌های باربر می‌توانند در مسیرشان حرکت کنند. البته خیابان‌هایی که از اهمیت بالاتری برخوردار بوده‌اند یا مسیر آن‌ها به بازار ختم می‌شد به اندازه‌ای هستند که شترها نیز بتوانند از آن‌ها عبور کنند. به غیر از اضافه شدن برق در اواخر دهه 1950 میلادی به شهرها، زندگی ساکنین پنتاپولیس تغییرات بسیار کمی داشته است.
در خانه‌های جعبه‌ای شکل شهر هنوز اتاقک‌های مخصوصی برای زندگی بزها وجود دارد (جهت شیر دوشیدن)، در صف‌های آب ابتدا کودکان، بعد زن‌ها و در آخر مردها قرار می‌گیرند، همان ترتیبی که از ابتدای تمدن مزابتیی‌ها در پنتاپولیس وجود داشت. دیوارها نیز پس از گذشت قرن‌های متمادی هنوز به رنگ آبی هستند تا محیط را خنک جلوه دهند و حشرات از خود دور کنند.
چیزهایی که تنها در دره مزاب خواهید دید
در شهر بزرگ قردیه تجارت در اطراف میدان شهر مجاز بوده اما هر گونه علائم مدرن و تبلیغات ممنوع است. همچنین به دستور حاکم شهر فرقی نمی‌کند میوه باشد یا طلا، در خیابان‌های فرعی قردیه تنها کالاهای یک جور، حق فروش دارند.
در بنی ایسگن نه خبری از هتل هست و نه رستوران، کافی‌شاپ یا مغازه‌ای. تنها چندی از اماکانات مورد نیاز گردشگران نزدیک نخلستان وجود دارد. دره مزاب یک ریزورت نیست بلکه سکونت‌گاهی واقعی است که آدم‌های واقعی در آن زندگی می‌کنند، بنابراین توقع تعداد زیادی گردشگر را در این سرزمین نباید داشت.
اما غیر این مورد، قوانین جالبی برای گردشگران، الجزایری‌ها و هر شخصی که خواهان بازدید از این 5 شهر است وجود دارد. اینکه هر شخص یا گروهی تنها زمانی حق دارد وارد شهر شود که تور لیدر محلی راهنمای او باشد. چرا که اشخاص حق استعمال تنباکو، استفاده از تلفن همراه حتی جهت تلفن زدن، عکاسی، سلفی و پوشیدن لباس نامناسب را نخواهند داشت. تور لیدر به نحوی مراقب رفتار گردشگران است اما در عین حال احترام و آداب میزبانی را رعایت می‌کنند.
گردشگران تنها در شب می‌توانند در شهر باشند
یکی از سنت‌های ساکنین پنتاپولیس مربوط به زنان این شهرها میشود که اکثر اوقات را در خانه سپری می‌کنند. حیات خانه‌های پنتاپولیس دارای دیوارهای بلندی هستند که به زن‌ها این اجازه را می‌دهد تا خلوت لازم را برای خود داشته باشند. اما شهر بنی ایسگن طوری طراحی شده است که اگر شخصی به برج دیدبانی واقع در مرکز شهر وارد شود، می‌تواند داخل حیاط را مشاهده کند. بومیان بنی ایسگن از موضوع سوء استفاده نمی‌کنند و میان اهالی اطمینان وجود دارد. اما موضع آن‌ها برای غریبه و بیگانگان متفاوت است. چرا که اگر شخصی از اهالی شهر نباشد، حق ورود به بنی ایسگن را تا نماز عصر و غروب خورشید نخواهد داشت. این اقدام برای حفظ حریم شخصی و راحتی زنان بنی ایسگن انجام میشود.
پویا و متحد مانند پنتاپولیس
قرن‌ها پیش مزابیتی‌ها از فرقه اسلامی معتزلی (به عربی: المعتزلة) به فرقه اسلامی اباضیه (به عربی: لإباضية) گرایش پیدا کردند و در حال حاضر دره مزاب و پنتاپولیس یکی از 3 اجتماع اصلی اباضی‌ها در آفریقای شمالی به شمار می‌رود. پیروان اباضی به بردباری و متحد بودن شهرت دارند. در طول تاریخ پیروان مکتب اباضیه با هم زیستی و هم کاری توانسته‌اند به خوبی با یکدیگر زندگی کنند. حتی علاوه بر اعراب و مزابیتیهای مسلمان، انجمن‌های مسیحیان و دیگر مذاهب نیز در پنتاپولیس دیده می‌شوند و در یکی از این شهرها کلیسایی نیز وجود دارد. به گفته یکی از بومیان: اتحاد کلید زندگی در این شرایط سخت جغرافیایی است. حتی در کسب و کار نیز افرادی که به فروش یک نوع کالا یا انجام خدمات مشابه مشغول هستند به چشم رقیب هم‌دیگر را نگاه نمی‌کنند و در امور مختلف یاری رسان هم‌دیگر خواهند بود.
پوشش در پنتاپولیس
اگرچه برخی از نسل‌های امروزی ساکنین پنتاپولیس به سبک پوشش‌های غربی روی آورده‌اند اما بیشتر ساکنین دره مزاب به جامه‌های سنتی خود پایبند هستند. زنان لحاف‌های پشمی و سفید رنگی که «هایک» خوانده میشود را خارج از خانه بر تن می‌کنند هایک لباسی پوشیده و اسلامی محسوب میشود. در مقابل مردان و پسران فینه‌های سفید رنگ بر سر دارند، از شلوار‌های پلیسه دار و گشاد استفاده می‌کنند که بسیار منحصر به فرد هستند و علاوه بر خنک نگه داشتن پاها، امکان انجام هرگونه فعالیت فیزیکی را برای مردها فراهم می‌کنند.
آب با ارزش‌تر از طلا و نخل هم ارزش جان انسان
در سال‌های 2008 تا 2017 حتی یک قطره باران هم از آسمان دره مزاب نبارید. به همین دلیل ارزش آب در پنتاپولیس از طلا هم بیشتر است و کسانی که بیشتر از سهمشان از آب شرب موجود استفاده کنند، مجزات می‌شوند. صحبت از مجازات و بی‌آبی در پنتاپولیس شد، جالب است بدانید که مهم‌ترین گونه گیاه اهالی این شهر، درخت نخل است و نخلستانی به بزرگی 100.000 درخت در این شهرها وجود دارد. نخل‌های خرما همانطور که اشاره شد حکم سایبان را در شهرها دارند و علاوه بر آن ساکنان دره مزاب از میوه آن استفاده بسیاری می‌کنند از جمله آن تهیه نوعی قهوه مخصوص است که از خرما تهیه میشود. این درختان که نیاز زیادی به آبیاری ندارند و به عنوان یک نعمت در این 5 شهر شناخته می‌شوند، لقب درختان مقدس را گرفته‌اند و قطع کردن هر درخت نخل جرمی کمتر از ارتکاب قتل یک انسان ندارد.
منبع: bbc
