میراث ناملموس به آن بخش از میراث مردم گفته میشود که مثل آثار باستانی قابل لمس نیست، مانند سنت و آیین‌هایی که از گذشته تا کنون وجود داشته است. در واقع میراث فرهنگی ناملموس بخشی زنده از میراث است که به دست بازماندگان به مرور و به صورت پیوسته مورد استفاده و بازآفرینی قرار گرفته و طول زمان بر ارزش آن افزوده شده و حس هویت و تعلق به انسان و جامعه بخشیده است.
آیین یئغه اوخوماق (مرثیه‌خوانی)، پوشش محلی ترک‌های خراسان شمالی، فنون و مهارت نوغانداری ابریشم‌کشی و ابریشم‌تابی، آیین منادی خوانی (مندی‌خوانی) روستای روئین و مهارت پخت نان (چابادی-چپاتی) در شهرستان راز و جرگلان به همراه آیین کشتی سنتی گورش به شکل منطقه‌ای (خراسان شمالی و گلستان) آثاری است که به‌عنوان میراث‌فرهنگی ناملموس، به تازگی ثبت ملی شده است. میراث ناملموس ثبت شده خراسان شمالی به همین‌ها ختم نمی‌شود و پیش از این، آثار دیگری از این استان به ثبت رسیده است که تعدادشان به بیش از 70 اثر می‌رسد.
یئغه اوخوماق خراسانی
در استان خراسان شمالی یکی از آیین‌هایی که به تازگی در فهرست میراث ناملموس ثبت شده است، مربوط به مرثیه خوانی است که به آن یئغه اوخوماق می‌گویند. این آئین را مردم در استان خراسان شمالی زمانی اجرا می‌کنند که یکی از اقوام نزدیکشان فوت کرده باشد. خانم‌ها اشعاری در سوگ آن فرد می‌خوانند که به صورت شفاهی به دستشان رسیده است. این اشعار درباره صفات خوب و اخلاق و منش متوفی است. بانوان معتقدند که باید این مراسم و اشعار با شکوه خوانده شود سپس این اشعار محتوای غمگین خواهد داشت و آن را سر قبر یا در خانه او می‌خوانند.
لباس محلی و آیینی
میراث دیگر مردم این استان در نوع پوشش آنهاست. لباس محلی این مردم که معمولاً طرح و نقش آن برگرفته از رنگ و طرح طبیعت است، سبب آرامش روح و روان کسی است که آن را می پوشد به همین دلیل به آن اهمیت میدهند. زنان کرمانج در ایل‌های مختلف استان بر این باور هستند که باید لباس شان رنگین کمانی از زیبایی باشد. این لباس شامل چارقد، جلیقه، دامن، شلوار یا شلیته و کراس که نوعی بالاتنه است، به همراه گوشواره‌های بلند است، میشود. اما مردان هم عرق چین و لچک را از یاد نمی‌برند. این لباس را بیشتر در میان کرد‌های استان خراسان شمالی می‌توان دید به خصوص در مناطق عشایری و روستایی که هنوز اصالت در پوشیدن لباس محلی از بین نرفته است.
آیین منادی خوانی (مندی‌خوانی)
در جایی مانند روستای روئین که یکی از زیباترین و سرسبزترین روستاهای استان خراسان شمالی است، رسمی هنوز در میان مردم رایج است که به آن سنت یا رسم مندی خوانی یا منادی خوانی می‌گویند. مردم در تمام طول سال و در نمازهای صبح و ظهر و عصر در مسجد جمع می‌شوند و جوانان برای آنها اشعاری در مدح رسول اکرم (ص) و ائمه اطهار می‌خوانند. حتماً یکی از مخاطبان اصلی این مراسم پیرمردهای روستا هستند. این مراسم اگر با مناسبت‌هایی مانند تولد ائمه همزمان شود پس از آن از نمازگزاران با چای و شیرینی پذیرایی میشود. این اقدام باعث میشود مردم با یکدیگر دیدار مداوم داشته باشند. آگاهی آنها از وضعیت روحی و روانی یکدیگر بیشتر شود و فضای معنوی بیشتری میان آنها حاکم شود به همین دلیل است که هنوز بعد از سال‌ها این رسم همچنان در نمازهای یومیه ادامه دارد.
کشتی گورش در جشن و مسابقات بین المللی
گورش، یکی از انواع کشتی‌های سنتی و ورزش ملی و پهلوانی اکثر کشورهای آسیایی است که مسابقات آن در سطح بین المللی برگزار میشود. آئین کشتی سنتی گورش یکی از آیین‌هایی است که به نام خراسان شمالی در فهرست میراث ناملموس ثبت شده است اما تنها مردم این استان نیستند که به این ورزش می‌پردازند بلکه بخش‌هایی از ساکنان استان سمنان و مردم گنبد کاووس در استان گلستان هم مهارتی در این ورزش سنتی دارند.
مردم ترکمن‌نشین این استان‌ها، کشتی سنتی گورش را نماد رادمردی، ایثارگری، احترام به سایر، تحکیم روابط با سایر ملل‌ها و هم چنین حسن وطن دوستی و همجواری می‌دانند.
در مراسم کشتی، شخصی که زانوی رقیب یا کتف او را به خاک برساند، برنده مسابقه است و از دست ریش سفیدان محل، جایزه می‌گیرد. به این جایزه بایراق گفته میشود. این مسابقه در میان عروسی ترکمن‌ها هم بسیار رایج است و کسی که کشتی می‌گیرد یک شال به دور کمر می‌بندد. کشتی گورش که در ترکمنستان ورزشی رسمی است، هم در سالن و هم در فضای باز قابل برگزاری است و هیچ محدودیت وزنی برای بازیکنان و محدودیت زمانی برای مسابقه در آن وجود ندارد. در حین مسابقه نیز هر ورزشکاری می‌تواند حریف خود را تا شعاعی دورتر از محل مسابقه بکشاند. با این حال اکنون این ورزش به نام یک سنت در فهرست میراث ناملموس ثبت شده است.
نان هندی در خراسان شمالی
اهالی این استان نانی دارند که معمولاً نامش را با کشور هند می‌شناسند. نان چپاتی یک نوع نان مورد علاقه هندی هاست اما در خراسان شمالی هم پخته میشود. این نان بدون نیاز به خمیرمایه با آرد گندم تهیه میشود. این نان را با غذاهای گیاهی می‌خورند و زنان هنگام سرو آن را گرم می‌کنند. اهالی این استان به خصوص ساکنان مناطق ترکمن نشین مانند شهرستانهای راز و جرگلان با این نان از مهمانشان پذیرایی ویژه‌ای می‌کنند.
نوغانداری
نوغان داری یکی از مهارت‌هایی است که بیشتر در شهرهای پر از درخت توت انجام میشود چون یک پایه این مهارت داشتن درخت توت است برای کرم‌های ابریشمی که قرار است از پیله آنها، نخ ابریشمی تولید شود. این مهارت را در شهرستانهای نزدیک به راز و جرگلان هم می توان دید که مردم به نوغان داری می‌پردازند و با آن نخ‌های ابریشمین، قالی‌های دو روی ابریشمی می‌بافند. قالی‌هایی که گردشگران خارجی مشتری پر و پا قرص آن هستند. این مهارت هم به عنوان میراث مردم استان خراسان شمالی در فهرست میراث ملی ثبت شده است.
تألیف: لست سکند
منابع: خبرگزاری ایرنا، خبرگزاری فارس، روزنامه همشهری، مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، هنرآنلاین و ترکمن نیوز
