اگر از جاذبه‌های معروف و تاریخی‌فرهنگی کرمان بگذریم، این منطقه هم جنگل در دل کویر دارد و هم بلندترین آبشارهای ایران را در خودش جای داده است و هر چه در گوشه و کنارش بگردیم، یک شگفتی از خود نشان می‌دهد! یادتان می‌آید گفتیم یکی از مرغوب‌ترین گلاب‌های ایران در این استان تولید میشود؟ پس باید منتظر شنیدن خبرهایی از این استان باشیم که مغایر با تصورات اشتباه ماست!
در این متن می‌خواهیم درباره یکی دیگر از شگفتی‌های این منطقه بگوییم؛ درباره این شهرتش که گلخانه طبیعی ایران است! اصلا منظور از گلخانه طبیعی چیست و چرا کرمان گلخانه طبیعی ایران لقب گرفته است؟ البته این لقب صرفا بهانه‌ای است تا با ظرفیت‌های زراعی و باغی کرمان آشنا شویم، و گرنه هر منطقه از ایران ممکن است از جهتی در تولید محصولات برتری داشته باشد!
گلخانه چیست و چه کاربردی دارد؟
گلخانه را که می‌شناسید؟ فضایی که برای کشت بعضی محصولات استفاده میشود تا در شرایط مطلوب پرورش پیدا کنند. در گذشته هر محصولی به صورت طبیعی در فصل خودش و در منطقه بومی خودش رشد می‌کرد و در نهایت برای استفاده به بازار می‌آمد؛ امّا بعد از شکل گرفتن گلخانه‌ها و شرایط تنظیم دما و رطوبت و سایر نیازمندی‌های یک گیاه، شرایط کشت انواع گیاهان در گلخانه مهیّا شد. با این شرایط، گیاه در برابر شرایط محیطی هم محافظت میشود و زیر نظر متخصصان به میزان مشخصی رطوبت و گرما و سرما دریافت می‌کند.کشت گلخانه‌ای مزایا و معایب خودش را دارد که در اینجا قصد پرداختن به آن را نداریم.
گلخانه‌ها تجهیزات مناسب خودشان را می‌خواهند و با وجود اینکه شرایط در آنها کنترل شده است و میتوان در مناطق مختلف آن را راه‌اندازی کرد، بهتر است در مناطقی که نیازهای اولیه گیاهان را تامین می‌کنند، ایجاد شود.
چرا کرمان گلخانه طبیعی است؟
کرمان به خاطر آب و هوای متنوعی که دارد، شرایط کشت انواع محصولات را فراهم کرده است و در بیشتر محصولات کشاورزی، جزو قطب‌ها محسوب میشود. این شرایط ویژه اقلیمی باعث شده هم محصولات متنوع بدون نیاز به تجهیزات گلخانه‌ای در کرمان تولید شوند و هم گلخانه‌های متعدد با صرفه در کرمان ایجاد شوند و این عوامل باعث شده این منطقه لقب گلخانه طبیعی را داشته باشد؛ یعنی جایی که هم به صورت طبیعی محصولات متنوعی را پرورش می‌دهد و هم در کنار کشت طبیعی، گلخانه‌های وسیعی در این استان وجود دارد. گفته شده حدود 24میلیون متر مربع گلخانه در این استان وجود دارد.
از دلایل مهم این تنوع، اقلیم است؛ شمال و شمال غرب و بخشهای مرکزی کرمان نسبتا هوای گرم و خشکی دارند امّا در بخشهای جنوبی و جنوب شرقی، شاهد آب و هوای گرم و مرطوب هستیم و همین هوای گرم و مرطوب در کنار سایر شرایط جغرافیایی، شرایط نگهداری و تولید بسیاری از محصولات را فراهم می‌کند و همین اقلیم و شرایط مناسب، هزینه‌های کشت محصولات را بسیار پایین می‌آورد. البته استان سیستان و بلوچستان هم به علت داشتن اقلیم گرم و مرطوب شرایط بسیار مناسبی برای انواع تولیدات دارد.
خوشبختانه اوضاع تولید محصولات در استان‌های مختلف رونق دارد و در نتیجه همین مسئله سه محصول ایران در جهان رتبه اول را دارند و گردوی ایران هم در دنیا شناخته شده است. امّا آنچه کرمان را متمایز می‌کند این است که هر منطقه معمولا به دلیل اقلیم و شرایط جغرافیایی‌اش تعداد محصول محدودی را تولید می‌کند امّا کرمان به دلیل تنوع اقلیمی و جغرافیایی، محصولات متنوعی را به بار می‌آورد؛ مثلا حدود 17 درصد از باغ‌های کشور در کرمان قرار گرفته‌اند.
یا به عنوان مثال به گفته سازمان تحقیقات سازمان کشاورزی، تنها دو منطقه کهنوج و جیرفت، 4 درصد تولید محصولات کشاورزی را عهده‌دار هستند! 75 درصد مردم این منطقه روستایی هستند و از راه کشاورزی و دامپروری امرار معاش می‌کنند. رودخانه هلیل رود بزرگترین جریان سطحی جنوب شرقی ایران است که نقش مهمی در ایجاد شرایط مناسب برای پرورش محصولات دارد.
چه محصولاتی در این گلخانه طبیعی هست؟
بیشترین محصولی که در جنوب کرمان تولید میشود، خیار است و در رتبه‌های بعدی بادمجان، توت فرنگی، گوجه فرنگی و انواع فلفل قرار می‌گیرد، البته از پیاز و سیب‌زمینی و پرتقال و گردو فراوانی هم که در این منطقه تولید می‌شوند نباید غافل شد.
از دیگر محصولات کرمان که بیش از سایر محصولات شناخته شده است، پسته است. 80 درصد باغات پسته کشور در کرمان است که سبب شده به مهمترین منطقه پسته‌کاری خاور میانه معروف شود. شهرهای رفسنجان، کرمان، راین، رباط، راوار، بردسیر، شهربابک و زرند از مهمترین مناطق تولید پسته هستند.
این محصولات متنوع، علاوه بر مصرف در داخل کشور به کشورهای روسیه، آسیای میانه، حاشیه خلیج فارس، عراق و افغانستان هم صادر می‌شوند که برای کشور ارزآوری دارد.
خرما هم از دیگر محصولات مهم این منطقه است؛ گرچه در سایر مناطق گرمسیری ایران این محصول را با کیفیت می‌یابیم، امّا محصول هر منطقه، خاص خودش است و کرمان هم در کنار سایر شهرها، سهم مهمی در تولید خرمای کشور دارد.
البته تنوع محصولات باغی و زراعی در کرمان فراوان است و فقط تعدادی به عنوان نمونه نام برده شد.
سخن آخر
شناختن محصولات متنوعی که در جای جای کشورمان تولید می‌شوند، ما را بیشتر با توانمندی‌هایمان آشنا می‌کند. اینطور می‌فهمیم که هر گوشه ایران می‌تواند از پس چه کارهایی بربیاید و ما در گوشه خشک و کویری دنیا، در خشکسالی و بی‌محصولی گرفتار نشده‌ایم! ایران به دلیل تنوع اقلیمی، توانایی کشت محصولات متنوعی را دارد، در بعضی از مناطق این ظرفیت‌ها شناخته و معرفی شده‌اند امّا متاسفا در نقاطی از ایران با وجود ظرفیت‌های فراوان، هنوز سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی ویژه رویشان انجام نگرفته است. در این متن فقط به گوشه‌ای از آن پرداختیم، بدون شک دست روی هر منطقه و استانی که بگذاریم، وجود توانمندی‌ها و محصولاتش ما را شگفت‌زده خواهد کرد!
تألیف: لست سکند
منبع: خبرگزاری مهر، ایسنا، ایرنا، تابناک، جهاد کشاورزی، استانداری کرمان، نشریه علمی بوم‌شناسی کشاورزی
