به شیراز که سفر می‌کنید، انقدر حجم دیدنی‌های بی‌نظیرش متنوع است که دائم باید اولویت‌بندی کنید از چه جاهایی بازدید کنید و کجاها بماند برای فرصتی دیگر. این اولویت‌بندی‌ها صرفا به ما ایرانی‌ها محدود نمی‌شود و توریست‌هایی که می‌آیند دچار سردرگمی می‌شوند؛ هم دوست دارند همه جا را تا برنگشته‌اند ببینند و حسابی شیراز را قدم بزنند و هم زمان کافی ندارند.
یکی از آن مکان‌هایی که بیشتر مسافران از آن بازدید می‌کنند، شاه چراغ است. جالب اینجاست که با وجود مذهبی بودن این مکان، طیف وسیعی از گردشگران را به خود اختصاص می‌دهد که لزوما مذهبی نیستند. حتّی بسیاری از توریست‌های خارجی، برای پررنگ‌تر دیدن مذهب ایرانیان و زیارتگاهشان، از شاهچراغ هم بازدید می‌کنند.
در این متن به مناسبت روز بزرگداشت شاه چراغ، به بررسی این مکان تاریخی‌مذهبی می‌پردازیم و از میان اطلاعات درباره آن، نکاتی که جالب‌تر هستند و به شما به عنوان مسافر می‌تواند کمک کند را بررسی می‌کنیم.
تاریخچه بنای شاهچراغ
گفته شده بنای بقعه بعد از زمانی که اتابکان فارس (حدود قرن 7 قمری) پیکر احمدبن موسی (شاهچراغ) در این مکان یافتند، ساخته شد. علت لقب شاهچراغ هم عده‌ای می‌گویند به داستانی برمی‌گردد که در زمان عضدالدوله، از محل جسد احمدبن‌موسی نوری ساطع میشود. حتّی ابن‌بطوطه (جهانگرد دوران اسلامی) هم از این بقعه بازدید کرده و در سفرنامه خودش از آن نام می‌برد.
ساختمان بقعه چندین بار به علت زلزله فرومی‌ریزد و باز تعمیر میشود. در دوران نادر شاه افشار که تعمیر صورت می‌گیرد، نادر دستور می‌دهد قندیلی از طلا بسازند و آنجا قرار دهند. تا زلزله سال ۱۲۳۹ قمری قندیل طلا آنجا بود سپس حکمران فارس، حسینعلی میرزا فرمانفرما، با فروش آن بنا را بازسازی می‌کند و بر بالای آن گنبد می‌سازد. امّا همچنان تخریب‌ها باعث تعمیر و تغییر طراحی آن می‌شد. به مرور برای آن ضریح نقره‌ای گذاشتند و طی تعمیرات بنا، ضریح هم عوض می‌شد.
بنابراین در بنای موجود شاه چراغ، اثری از بنای قرن 7 دیده نمی‌شود. چیزی که از گذشته به جا مانده، دو گلدسته کاشیکاری در دو گوشه ایوان است. گنبد که در فاصلۀ سالهای ۱۳۳۶ تا ۱۳۴۲ش بازسازی شده، در نهایت به شکل شلغمی با شکمی فرورفته‌تر از گنبد قدیم و با پوششی از کاشی معرق با طرح اسلیمی ساخته شد. در طراحی این گنبد سعی شده تا حدودی شکل «سَرْوَک» که گنبد متداول در شیراز بوده، حفظ شود. تزیینات داخل حرم، آیینه‌کاری (ساده و رنگی بر بدنه‌ها)، مقرنس‌ها و کاربندی‌ها است. بر گریو گنبد کتیبه‌ای از سوره فتح به قلم ثلث به‌صورت آیینه‌کاری طراحی شده.
روی بخش‌هایی از دیوار حرم (به‌ویژه بر گیلویی‌ها) کتیبه‌هایی به قلم ثلث و نستعلیق و بیشتر بر زمینۀ لاجوردی نوشته شده که اشعار و کتابت برخی، از وقار و فرهنگ و یزدانی (فرزندان وصال شیرازی) است. تزیینات گچ‌بری روی زمینۀ رنگی و نقاشی بدنه‌ها هم بیشتر بازمانده از سده‌های گذشته است. ضریح نقره‌ای کنونی حرم، به‌دست هنرمندان شیرازی ساخته شده و ۳ کتیبه به قلم‌های ثلث و نستعلیق دارد که آیاتی از سوره‌های نور و انسان و نیز قصیده‌ای به فارسی نگاشته شده. این بقعه در ۱۳۱۸ شمسی به عنوان یک اثر ارزشمند تاریخی به ثبت ملی رسیده است.
مدفونین در محوطه شاه چراغ
ما عموما این محوطه را به نام احمدبن موسی (ع) می‌شناسیم در صورتی که افراد دیگری هم به دلیل تقدّس مکان در اینجا دفن شده‌اند که از شخصیت‌های تاریخی، دینی یا سیاسی و ادبی هستند. شاید نام همه آنها به گوشتان نخورده باشد امّا بعضی‌هایشان هم از مشاهیر ایرانی هستند. در زیر لیست افراد مدفون در این موطه مقدس را می‌بینیم:
آيت الله شهيد سيد عبدالحسين دستغيب (دومين شهيد محراب انقلاب اسلامی)
حضرت آيت الله نجابت
بسمل شيرازي (از دانشمندان بزرگ شيراز)
داوري شيرازي
ميرزا ابوالقاسم سكوت (عارف مشهور قرن سيزدهم هجري)
فرهنگ شيرازي (از شعرا و خوش نويسان شيراز)
وصال شيرازي (شاعر)
سيد ماجد بحراني (دانشمند بنام شيعي)
علي بن احمد شيرازي
حاج محمد حسين حسيني شيرازي (عارف نامي و از بزرگان علم و ادب و عرفان شيراز)
صادق خان زند (از رجال مهم دوران حكومت زنديه)
جعفر خان زند (پدر لطفعلي خان زند)
وقار شيرازي (پسر ارشد وصال شيرازي)
حكيم شيرازي(دومين فرزند وصال)
ابوالقاسم شيرازي(چهارمين فرزند وصال)
توحيد شيرازي(پنجمين فرزند وصال شيرازي)
عبدالوهاب يزداني(ششمين فرزند وصال شيرازي)
ميرزا حبيب الله شريفي(از واقفين مشهور آستان مقدس احمدي و محمدي (ع))
عسكرخان (از كلانتران بسيار معروف)
حضرت آيت الله سيد محمد طاهري (عالم فرزانه و مجاهد)
حضرت آیت الله شیخ عبدالحسین حائری شیرازی (عالم و مجاهد)
البته به جز شخصیت‌های تاریخی و دینی معاصر، حضرت سید امیرمحمدبن‌موسی (ع) معروف به «سیدمیرمحمد عابد» دیگر فرزند امام موسی کاظم (ع) هستند که در کنار شاه چراغ می‌توانید زیارت کنید.
بخشهای مختلف محوطه
به جز مرقد و محوطخ زیارتی، کتابخانه و موزه هم در محوطه وجود دارد. کتابخانه توسط تاشی خاتون به تدریج ایجاد شد به منظور وقف قرآن‌ها و احتمالا کتب دیر برای بقعه. ابتدای سده 10 قمری کتابخانه بازسازی و برقرار شد. کتابخانه‌ای که در حال حاضر وجود دارد، حاصل احیای همان کتابخانه قدیمی است و عمدتا از کتاب‌های اهدایی خطی و چاپی تشکیل شده.
موزه کوچکی هم که وجود دارد شامل آثار پیش از اسلام و اسلامی مثل قرآن‌های خطی، کاشی‌های قدیمی دوران مختلف، درهای نقره است.
تألیف: لست سکند
منبع: دایره المعارف بزرگ اسلامی، وبسایت پایگاه اطلاع رسانی آستان مقدس شاهراغ
